تغذیه تکمیلی کودکان و دستورهای غذایی کودک

یکی از راهکارهای عمده برای پیشگیری و کنترل کمبود ریزمغذیها درکودکان ، مکمل یاری است. درکشور ما براساس نتایج بررسی های کشوری انجام شده کمبود آهن وکم خونی ناشی ازآن درکودکان زیر ۲ سال کشور شایع است . کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن با عوارض متعددی که بعضا” غیر قابل جبران است همراه است. مطالعات نشان داده است که اثرات نامطلوب فقر آهن در دوران جنینی و ۲ سال اول زندگی کودک بر رشد و تکامل مغزی غیر قابل جبران است. اگر چه کمبود آهن می تواند در تمام مراحل زندگی سبب کاهش قدرت ادراک و یادگیری گردد، ولی اثرات نامطلوب کم خونی در دوران شیرخوارگی و اوایل کودکی غیر قابل جبران است. تکامل و هماهنگ شدن حرکات کودکان کم خون به تاخیر می افتد و این کودکان در مدرسه نیز یادگیری کمتری دارند. ضریب هوشی این کودکان ۵ تا ۱۰ امتیاز کمتر از حد طبیعی برآورد شده است. در کودکان مبتلا به کم خونی فقر آهن میزان ابتلا به بیماریهای عفونی بیشتر است زیرا سیستم ایمنی آنها قادر به مبارزه موثر با عوامل بیماریزا نیست.

کمبود ویتامین A از دیگر مشکلات تغذیه ای شایع در جهان بشمار می رود. افزایش مرگ و میر در اثر بیماری به ویژه سرخک در کودکان مبتلا به کمبود ویتامین A گزارش شده است و خطر ابتلا به بیماری های تنفسی و اسهالی در این کودکان ۲ تا ۳ برابر بیشتر است. اختلال در سیستم خون سازی، کاهش رشد و افزایش ابتلا به بیماری ها به دلیل کاهش قدرت ایمنی بدن از دیگر عوارض و پیامدهای کمبود ویتامین A می باشد. کمبود ویتامین D نیز درشیرخواری منجر به بیماری ریکتز یا راشیتیسم می شود .

براساس دستور عمل های وزارت بهداشت ، به منظور پیشگیری و کنترل کمبود این ریزمغذیها وکاهش عوارظ نامطلوب آنها بر سلامت کودکان لازم است  کلیه کودکان زیر ۲ سال مکمل های آهن ، مولتی ویتامین ویا A و D را مطابق با پروتکل های تدوین شده مصرف نمایند.

مکمل های موردنیاز کودکان شیرخوار

کودکان شیرخوار درکشور ما مکمل آهن ، ویتامین  A  و   D    را براساس دستور عمل های موجود باید  بطور روزانه  مصرف کنند.

درمورد مکمل آهن ، براساس دستور عمل وزارت بهداشت ، برای کلیه شیرخوارانی که با وزن طبیعی متولد می شوند (اعم از شیر مادر خوار و یا شیر خشک خوار) دادن قطره آهن از پایان ۶ ماهگی و یا همزمان با شروع تغذیه تکمیلی تا پایان ۲۴ ماهگی به میزان روزانه ۵/۱۲ میلی گرم آهن المنتال توصیه می شود.

برای پیشگیری ازکمبود ویتامین  Aو  Dدر کشور ما بر اساس برنامه کشوری تجویز روزانه قطره مولتی ویتامین و یا قطره A+D از روز ۳ تا ۵  پس از تولد تا حداقل ۱۲ ماهگی به میزان روزانه ۲۵ قطره که معادل ۱۵۰۰ واحد بین المللی ویتامین  A و۴۰۰ واحد بین المللی ویتامین  D است ،  باید انجام شود. استفاده از نور مستقیم آفتاب (نه از پشت شیشه) به مدت ۱۰ دقیقه در روز نیز برای تامین ویتامین  D   ، بطوری که صورت و دست و پای کودک در معرف آفتاب قرار گیرد توصیه می شود.

نحوه مصرف مکمل درکودکان نارس

درمورد مکمل آهن ، برای کلیه شیرخوارانی که با وزن کمتر از ۲۵۰۰ گرم متولد می شوند (اعم از شیر مادر خوار یا شیر خشک خوار) از زمانی که وزن آنها دو برابر وزن هنگام تولد می رسد تا پایان ۲۴ ماهگی قطره آهن به میزان روزانه ۵/۱۲ میلی گرم آهن المنتال توصیه می شود. قطره مولتی ویتامین ویا  A و D  درکودکان نارس مانند کودکان طبیعی از ۱۵ روزه گی باید داده شود.

آیا مصرف مکمل درکودکان شیرمادرخوار وشیرخشک خوار متفاوت است؟

تمام کودکان اعم ازاینکه با شیرمادر ویا شیرمصنوعی تغذیه شوند لازم است ازمکمل  های آهن ویتامین A  و  D  ویا مولتی ویتامین استفاده کنند. بعضی ازمادران فکر می کنند که کودکان شیرخشک خوار نیازی به مکمل ندارند. درحالی که باید بدانند شیرخشک های موجود دربازار غنی شده نیست به عبارت دیگر ،  آهن ، ویتامین A و  D به آنها اضافه نشده است و مقادیری که برروی قوطی شیرخشک درج می شود ، درحقیقت همان مقادیر طبیعی  درترکیب شیرخشک است که نیاز بدن شیرخوار را براورده نمی کند ولازم است این ریزمغذیها بصورت مکمل وبطور روزانه به انها  مطابق با پروتکل های وزارت بهداشت داده شود.

چه زمانی جهت مصرف مکمل درطول روز برای کودک مناسب تر است؟

مکمل آهن  را نباید همزمان با وعده شیر کودک به وی داد. زیرا کلسیم موجود درشیر ، ازجذب آهن جلوگیری می کند.. بعصی ازمادران از تیره شدن رنگ دندان شیرخوار ازدادن قطره آهن به شیرخوار خودداری می کنند. اینکار لطمه غیرقابل جبرانی به رشد وتکامل مغزی  شیرخوار  ودرنتیجه کاهش ضریب هوشی وی  وارد می کند که قابل جبران نیست.

به مادران توصیه می شود که قطره آهن را در یک قاشق مرباخوری ریخته و در عقب دهان کودک بریزند و سپس مقداری آب به او بدهند تا از تیره شدن رنگ دندانها جلوگیری شود. علاوه بر آن به مادر یادآوری شود که قطره آهن موجب تغییر رنگ مدفوع کودک می شود   که موجب نگرانی نیست.

میوه ها و آب میوه ها بخصوص مرکبات موجب افزایش جذب آهن می شوند و می توان قطره آهن را همراه با آنها که متناسب با سن کودک باشد توصیه کرد. درمورد مولتی ویتامین و یا قطره  و پس از وعده شیر ویا غذای کمکی  مشکلی ایجاد نمی کند.

چرا مادران شیرده باید به مصرف مکمل ادامه دهند؟

در دوران شیردهی  مادران برای بهبود ذخایر بدنی خود باید  مکمل آهن ومولتی ویتامین مینرال را تا ۳ ماه پس اززایمان ادامه دهند.. ذخایر آهن مادر در دوران بارداری  برای تامین آهن مورد نیاز جنین مصرف می شود و خونریزی هنگام زایمان نیز به از دست دهی آهن بدن کمک می کند بنابراین برای تکمیل ذخایر آهن بدن لازم است مادران شیرده از مکمل آهن به میزان روزانه یک عدد قرص سولفات فرو مطابق با توصیه های وزارت بهداشت  استفاده نمایند. مکمل های ویتامین مینرال که دردوره بارداری مصرف آن توصیه می شود نیز دردوره شیردهی تا۳ ماه پس اززایمان روزانه یک عدد مطابق با دستور عمل های وزارت بهداشت باید مصرف شود. مصرف این مکمل ها علاوه بر تکمیل ذخایر بدن مادر ، موجب بهبود ترکیب شیر مادر ازلحاظ ویتامین ها و املاح معدنی موردنیاز شیرخوار کمک می کند.

مصرف مکمل های ویتامین واملاح پس از ۳ ماه  ازدوره شیردهی ضرورتی ندارد و درصورتی که مادر از برنامه غذایی مناسبی پیروی می کند وتمام گروههای غذایی اصلی شامل  نان وغلات، سبزی ها، میوه ها، شیروموادلبنی وگروه گوشت وجایگزین های آن به مقدارکافی دربرنامه غذایی روزانه گنجانده می شود ، نیازی به مصرف مکمل نیست . دردوره شیردهی نیاز به کلسیم بیشتر از دوران دیگر است ومادران شیرده باید روزانه ۳-۴ واحد از گروه شیروموادلبنی ( ماست وپنیر) مصرف کنند.  هم چنین ید مورد نیاز بدن را باید با مصرف نمک یددارتصفیه شده البته به مقدارکم تامین نماید.

مصرف مکمل هایی مانند روی ویا امگا ۳ وسایر مکمل ها دردوران شیردهی ضرورتی ندارد. وهمانطور که ذکر شد با یک برنامه غذایی درست می توان نیاز بدن به انواع ویتامین ها واملاح را تامین نمود  و فقط مکمل آهن  ومولتی ویتامین مینرال در ۳ ماه اول پس از زایمان توصیه می شود.

آیاسایر مکمل های موجود دربازار تاثیری شیرخواردارد؟

بعضی از مادران فکر می کنند اگر از مکمل های ویتامین مینرال خارجی به شیرخوار خود بدهند ،به رشد و سلامت شیرخوار کمک کرده اند. . درحالی که این طور نیست .این مکمل ها معمولا مطابق با استانداردهایی که وزارت بهداشت  به لحاظ میزان ویتامین بویژه A وD املاحی مثل آهن و روی اعلام کرده است ،نیستند.  لذا علاوه بر این که خانواده ها هزینه گزافی  برای خرید آنها  می پردازند ، محصولی با مقادیر کم و نامناسب از ویتامین ها و املاح به کودکانشان می دهند .

درحالی که اگر در برنامه غذایی کودک , از انواع مغزها ( بادام , فندق , پسته , گردو ) استفاده شود این مواد مغذی سرشار از آهن , روی , منیزیوم , فسفر , پتاسیم , تیامین , ریبوفلاوین و چربی های بلند زنجیره غیراشباع  و امگا ۳ می باشند  .

همچنین انواع حبوبات مانند, نخود آبگوشتی , انواع لوبیا ها و عدس که منابع غنی از پروتئین, پتاسیم , آهن , اسیدفولیک , منیزیوم , مس و فیبر می باشند نیاز بدن کودک را تامین می کنند.

اسیدهای چرب DHA و EPA که کمپانی ها ادعا می کنند در محصولاتشان به کار می برند ،  در روغن زیتون و روغن  آفتاب گردان وجود دارد و اگر در پخت غذای کودکان از این روغنها استفاده شود از بهترین و سالم ترین اسیدهای چرب برخوردار می شوند .

کودکان تا دو سالگی به جز قطره A وD (یا مولتی ویتامین ) و قطره  یا شربت آهن به هیچ مکمل دیگری نیاز ندارند .  خوشبختانه شرکت های ایرانی این فرآورده ها را با فرمول و مقدار صحیح به بازار عرضه کرده اند..

مصرف مکمل روی و امگا ۳ دردروان شیردهی ضرورتی ندارد. درصورتی که مادر شیرده از اصول تغذیه صحیح پیروی کند ودر برنامه غذایی روزانه دو اصل تنوع و تعادل را رعایت نماید وگروههای غذایی اصلی را به مقدارکافی مصرف کند نیازی به مصرف این گونه مکمل ها ندارد.(دکتر زهرا عبداللهی،دفتر بهبود تغذیه جامعه)

اصول کلی تغذیه تکمیلی کودکان

• تغذیه با شیر مادر بر حسب میل و تقاضای شیرخوار به طور کلی در شب و روز انجام شود. بلافاصله بعد از تغذیه شیرخوار با شیرمادر، غذای کمکی به او داده شود.
• از یک نوع ماده غذایی ساده شروع نموده و کم کم به مخلوطی از چندین ماده غذایی افزایش یابد.
• بین اضافه کردن مواد غذایی جدید بین ۵-۳ روز فاصله گذاشته شود تا آلرژی شیرخوار به آن ماده غذایی یا تحمل نداشتن به آن ماده غذایی مشخص شود.
• در صورتی که شیرخوار به خوردن غذایی بی میلی نشان داد، مادر یا مراقب کودک پافشاری نکند، بلکه برای ۳-۲ روز آن غذا را حذف و سپس دوباره شروع کند. می توان تا ۱۰-۸ بار مجددا این کار را تکرار کرد تا شیرخوار آن را بپذیرد .
• غلظت و قوام غذای کمکی باید متناسب با سن شیر خوار باشد. به طوری که غلظت اولین غذای کمکی مانند فرنی شبیه ماست معمولی بوده اما به تدریج بر حسب سن شیرخوار غلظت غذا افزایش می یابد. به طوری که به تدریج غذای کودک از نیمه جامد به جامد تغییر می یابد.
• در ابتدا مواد غذایی باید به شکل یک جزئی (یک ماده غذایی) یا حداقل اجزا مانند فرنی برنج (آرد برنج و شیر مادر یا شیرپاستوریزه گاو ) به شیرخوارداده شود.
• در صورت نداشتن نشانه ها و علائم آلرژی به مواد غذایی ( مانند کهیر یا ضایعات پوستی ، تورم صورت ، اسهال ، استفراغ ، خس خس سینه ، تنفس مشکل، ضعف یا رنگ پریدگی پوست )می توان ماده غذایی جدیدی را در غذای کودک اضافه نمود و غذای کودک را با اجزایی بیشتر تهیه کرد.
• با شروع غذای کمکی، دادن آب جوشیده سرد شده به دفعات و حجم مورد علاقه شیرخوار لازم است.
• اگر شیرخواربه ماده غذایی خاصی آلرژی دارد ، باید از برنامه غذایی او حذف شود و جایگزین مناسب برای آن ماده غذایی قرار گیرد.
• اگر کودک شیر مصنوعی می خورد روزانه ۲-۱ وعده غذایی اضافه به او داده شود.
• از بشقاب ، قاشق و چنگال نشکن استفاده شود. ظرف غذای کودک مجزا باشد. نکات بهداشتی در مراحل آماده سازی ، تهیه و طبخ غذا رعایت شود.
• غذا خوردن کودک همراه با حواس پرت کردن، تشویق و تنبیه نباشد. در هنگام غذاخوردن کودک، تلویزیون خاموش باشد. به زور به کودک غذا داده نشود.

جهت دریافت اطلاعات بیشتر لینک زیر را کلیک کنید

pdf  دستور+غذایی+کودک

دفتربهبود تغذیه جامعه شبکه بهداشت و درمان شهرستان اشکذر