زیاده روی های انسان
خداوند، افرینش انسان را به گونه ای قرار داده که برای زیستن، به تمامی افریده های او نیاز دارد. از جمله این افریده ها، هوای پاک و نیاز انسان به ان است تا بدین وسیله به حیات خود ادامه دهد. خداوند با حکمت و تدبیر خود، شرایط محیط زیست انسان را به گونه ای افریده که تمامی مواهب دست به دست هم دهند و شرایط زیست سالم را برای او به وجود اورند. حرارت خورشید و تابش ان بر دریاها، بخار شدن اب دریاها، وزش بادها، ریزش باران، و وجود گیاهان و جنگل ها در زمین، همه برای این است که انسان از انها به خوبی استفاده کند و به پرستش خدای تعالی بپردازد. البته زیاده خواهی های انسان همیشه برای او دردسرساز بوده و سبب شده تا نه تنها از این نعمت ها استفاده درستی نکند، بلکه با دست خود به الوده کردن محیط زیست و از بین بردن این منابع طبیعی بپردازد.
شکر نعمت
خداوند در قران کریم خطاب به انسان ها می فرماید: (مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم و مرا سپاس گویید و ناسپاسی نکنید). امام علی علیه السلام نیز سپاس گزاری از نعمت ها و فراهم اوردن موجبات خشنودی خدا را، نخستین حق از حقوق خدا می داند. هوای پاک، هوایی است که خداوند با توجه به نیاز انسان ها و دیگر موجودات زنده روی زمین، برای حیات انها خلق کرده است. خدا با افرینش انسان ها، حیوانات و گیاهان، عوامل تولید کننده هوای پاک را به وجود اورده، برای هر یک از این موجودات شرایط زیست سالم را فراهم کرده است. افرینش جو زمین به گونه ای که هر یک از موجودات بتوانند نیازهای خود را برطرف سازند، از جمله نعمت هایی است که خداوند به مخلوقات ارزانی داشته است. بنابراین، شکر این نعمت ها بر ما واجب و لازم است و الوده نکردن این هوای سالم و طبیعی، خود نوعی شکر این نعمت به شمار می اید.
پاسخ به یک سوال
هنگامی که چندی از شهر و دغدغه های ان دور می شویم و قدم در طبیعت پاک و باصفای روستا می نهیم، دلمان می خواهد همه سلول های بدنمان سلول های تنفسی شوند تا از هوای پاک روستا بهره ببریم. درختان بلندی که شاخه هایشان را به دنبال وزش ارام نسیم به این سو و ان سو می فرستند، اسمان ابی، صدای خوش جویبارها و رقص گندمزارها در باد، همه نشان از وجود خدایی دارند که تمامی افرینش را مسخر انسان کرده است. او هوای پاک را افرید تا انسان و دیگر موجودات از ان بهره برند و شکرش را به جای اورند. اما ایا از خود پرسیده ایم اگر افرینش این همه دقیق نبود و هوای پاک برای تنفس موجودات افریده نمی شد، چه پیش می امد؟ پس چرا با دستان خود هوای پاک را الوده کنیم و از نعمت خداوند استفاده بهینه نکنیم.
رعایت حقوق دیگران
هوا، لازمه حیات است و نیاز به ان بیش از اب و غذاست. در اهمیت هوا همین بس که ادمی می تواند بدون غذا چند روز یا چند هفته زندگی کند، ولی بدون هوا چند دقیقه بیشتر نمی توان زنده بود. استفاده از هوای پاک و سالم، از جمله حقوق طبیعی انسان هاست. امام علی علیه السلام می فرماید: (خداوند پاک حقوق مردم را بر حقوق خود مقدم داشت. پس هر که حقوق بندگان خدا را رعایت کند، حقوق خدا را رعایت کرده است). الوده نکردن هوا، یعنی رعایت این حق از حقوق طبیعی مردم که رضایت خدا و رعایت حقوق او را در پی دارد. همان گونه که دوست داریم در هوای پاک و عاری از هرگونه الودگی نفس بکشیم، باید برای دیگران نیز همین را بپسندیم و از الوده کردن هوا بپرهیزیم.
کوچک شمردن گناه
در تعالیم اسلامی، بزرگ ترین گناه، گناهی است که در چشم گنهکار کوچک شمرده شود. الوده کردن هوا، در نگاه اول شاید گناه محسوب نشود، ولی از بین بردن منابع طبیعی، نوعی زیان رساندن به دیگران و ضایع کردن حق انان است و این گناهی نیست که ان را کوچک شماریم. الوده کردن هوا نه تنها سبب زیان رساندن به انسان هاست، بلکه سبب زیان رساندن به همه موجودات زنده ای می شود که در روی کره خاکی زندگی می کنند. ضایع کردن حق مردم و موجودات زنده، در زمره گناهانی است که مانع قبولی اعمال ادمی می شود. بنابراین با انجام هر عملی که سبب الوده شدن هوای پاک شویم، در حقیقت حقی از حقوق موجودات زنده را از بین برده ایم و این نه تنها مانع قبولی اعمال است، بلکه در روز حسابرسی کیفر سختی را به دنبال دارد.
درسی دیگر از خداشناسی
خداوند در ایات بسیاری، سخن از نشانه هایی به میان می اورد که برای اندیشیدن بندگان خود فرستاده است. امام صادق علیه السلام نیز برترین عبادت را، اندیشیدن درباره خدا و قدرتش می داند و قران کریم، اسمان ها، ستارگان و کهکشان ها را ایات خدا برمی شمارد. همان گونه که ایات قران سخن است و از خدا می گوید، اسمان نیز کتاب تکوینی عظیم پروردگار است که با ان پهنای حیرت اورش، از خدا و عظمت و علم و قدرت او خبر می دهد. یکی از راه های اندیشیدن درباره قدرت خدا، تماشای اسمان و ستاره هاست. در روستاها و شهرهای کوچک که از الودگی هوا خبری نیست، می توان ستاره ها را از ابتدای شب به راحتی مشاهده کرد، ولی در شهرهای بزرگ به علت الودگی هوا، کمتر می توان این ستاره های درخشان را دید و عظمت خدا را به تماشا نشست.
دخالت انسان در نظم طبیعت
طبیعت همه چیز خود را با نظم خاصی به وجود اورده است و بدون دخالت انسان، این نظم و ثبات پایدار خواهد ماند. اما انسان با دخالت خود، این ثبات و خود تنظیمی را به هم می زند. طبیعت خود به خود تا حدی می تواند الودگی هوا را تصفیه کند، ولی اگر الودگی به حدی رسید که قادر به هضم یا بازیابی ان نشود، مشکل زا می شود. در حال حاضر، انسان با دخالت های خود در نظم طبیعت، قدرت رفع الودگی را از ان گرفته است؛ به طوری که نمی تواند در مقابل این همه الودگی هایی که در خاک، اب و هوا پیش می اید، مقاومت کند و روز به روز منابع بیشتری الوده می شود یا از بین می رود. با توجه به اینکه محیط زندگی انسان به کره زمین محدود می شود و این کره نیز گنجایش محدودی دارد و انسان نخواهد توانست برای رفع نیازهای خود منابع را از جای دیگری بیاورد، باید در حفظ ان کوشا باشد.
تهدید سلامتی
بشر از اغاز زندگی تاریخی خویش، به منظور براوردن نیازهای اولیه و اساسی خود، به بهره برداری از منابع موجود دست زده است. این روند پیوسته تا امروز مراحل مختلفی را پشت سر نهاده است. تحولات سریعی که علم و صنعت جدید در طی صد سال اخیر ایجاد کرده، حفره ای که در لایه محافظ زمین در قطب جنوب ایجاد شده، و کاربرد گازهای شیمیایی و باکتری های مرگ اور، باعث نامساعد شدن هوای محیط زیست برای همه موجودات روی زمین شده است. افزایش مقدار کربن حاصل از دودکش کارخانه هایی که مواد سوخت فسیلی مصرف می کنند یا کربن حاصل از سوخت خودروها یا سوختن چاه های نفتی و از بین بردن یا اتش زدن جنگل ها که شش های زمین هستند، باعث تشدید حالت گلخانه ای و در نتیجه، گرم شدن بیش از حد کره زمین می شود و این حالت، سلامت موجودات کره زمین را تهدید می کند.
اینده ای تاریک
مواد الوده کننده هوا ممکن است منشا طبیعی داشته باشد، مثل دود حاصل از اتشفشان ها یا اتش سوزی های جنگل ها و علفزارها، ولی بیشتر مواد الوده کننده خطرناک، از فعالیت های انسان سرچشمه می گیرد. الودگی هوا حد و مرزی نمی شناسد و همراه باد به سراسر دنیا کشیده شده، باعث ریزش باران های اسیدی می شود و باران های اسیدی نیز جنگل ها را نابود می کند. ضایعاتی که در جو زمین و بر اثر انباشته شدن گازهای حاصل از جنگ های شیمیایی، دودکش کارخانه ها و به ویژه خودروها به وجود می اید، جبران ناپذیر است. پیدا شدن حفره ای در لایه محافظ زمین یا افزایش حالت گلخانه ای بیش از حد روی سیاره زمین، به سهولت قابل ترسیم نیست. به خصوص کاهش لایه ازون به حدی جدی و خطرناک است که حتی دانشمندان نمی توانند به طور دقیق پیش بینی اینده ان را کرده، چاره قطعی برای ان بیابند.
بیماری های ناشی از الودگی هوا
ساکنان شهرهای بزرگ به علت الوده بودن هوا، اغلب به ناراحتی های دستگاه تنفسی، قلبی، چشمی، الرژی یا اسم مبتلا هستند. هوای این شهرهای بزرگ و الوده، موجب سوزش ریه ها می شود. عفونت قسمت های فوقانی دستگاه تنفس، برونشیت و التهاب ریوی، به دلیل وجود ذرات معلق در هواست. الودگی هوا احتمال ابتلا به سرطان را افزایش می دهد و ضریب هوشی کودکان را پایین می اورد. سر درد، ضعف، سرگیجه، تهوع، اختلال در انتقال اکسیژن به بافت های بدن، ضربان شدید قلب، سکته قلبی و کاهش ظرفیت ششی، از دیگر اثرات الودگی هوا بر سلامت است. مرگ و میر ناشی از الودگی هوا، چهار برابر مرگ و میر ناشی از ایدز است. بیماری های ناشی از الودگی هوا، چهارمین رتبه مرگ و میر را به خود اختصاص داده است.
پیش گیری از الودگی
برای داشتن هوای پاک و سالم در عصر کنونی که عصر فن اوری و استفاده از وسایل پیشرفته است، باید اقدامی جدی صورت گیرد؛ چرا که با افزایش جمعیت، اگر روند الوده کردن هوا به همین ترتیب پیش رود، به زودی شاهد نابودی لایه ازون بوده و با از بین رفتن ان، محیط زیست نابود می شود. استفاده از وسایل نقلیه عمومی، مترو و دوچرخه، انتقال و ساخت کارخانه ها و پالایشگاه ها به خارج از شهرها، تهیه بنزین با فرمولی که بهتر بسوزد و کمتر الودگی ایجاد کند، کاشت درختان و ایجاد فضای سبز در شهرها، حفظ و احیای جنگل ها، استفاده از سوخت گاز طبیعی و انرژی هسته ای، سرپوشیده کردن فاضلاب ها برای متصاعد نشدن گازهای ناشی از تجزیه انها در برابر خورشید، دفع و نابود کردن صحیح زباله ها به ویژه زباله های بیمارستانی و…، از جمله اقداماتی است که با انجام انها می توان از الودگی هوا جلوگیری کرد.
فرهنگ حفاظت از محیط زیست
حفاظت از محیط زیست گرچه مسیله ای جهانی است، می توان ان را از سطحی کوچک تر اغاز کرد؛ برای مثال حفاظت از محیط خانه، روستا، شهر، رودخانه و دریاچه در برابر الودگی. البته در این رابطه بیش از هر چیز لازم است نگرش های خود را درباره محیط، مسایل محیطی و حفاظت از محیط زیست ارزیابی کنیم و مورد تجدید نظر قرار دهیم. بسیاری از کارشناسان معتقدند که این کار بیش از هر چیز از راه به اجرا دراوردن روندهای تازه تربیتی امکان پذیر است؛ لذا اموزش گروه های انسانی را برای حفاظت از محیط زیست لازم و ضروری می دانند. شعار (حفاظت از محیط زیست، نگاهبانی از زندگانی خویشتن است)، شعاری است که رفتار فردی و اجتماعی را هدایت می کند تا از امکانات طبیعی زندگی استفاده بهینه کرده، انها را نابود نسازیم.
الودگی هوا و گیاهان
امروزه با پیشرفت صنعت، هوای بعضی مناطق به قدری الوده شده که اسمان ابی، به اسمان قهوه ای تبدیل گردیده است. هوای الوده نه تنها برای انسان ها و حیوانات، بلکه برای درختان و گیاهان هم زیان اور است و حتی در برخی موارد، به محصولات کشاورزی که غذای ما را تشکیل می دهند نیز اسیب می رساند. زندگی انسان و انواع حیوانات روی زمین به طور مستقیم به غیرمستقیم به گیاهان وابسته است و انها غذای خود را از گیاهان می گیرد. اکسیژن اتمسفر زمین، حاصل فعالیت گیاهان است و گیاهان، از تولید کنندگان اکسیژن روی زمین هستند و تصفیه کنندگان هوا به شمار می روند. حال اگر خود انها مورد تهدید الودگی از سوی انسان قرار گیرند، چه باید کرد؟ اگر روزی گیاهان در اثر الودگی از بین بروند، ایا حیاتی وجود خواهد داشت؟
مجله گلبرگ بهمن ۱۳۸۴، شماره ۷۱
