مکمل یاری با آهن در دانش آموزان دختر دوره متوسطه ومکملیاری با ویتامین دی در دانش آموزان دختر و پسر دوره متوسطه از برنامه های پیشگیری از کمبود ریزمغذی‌ها در سنین مدرسه در کشور است.
مکمل یاری با آهن در دانش آموزان دختر دوره متوسطه :سازمان جهانی بهداشت برای برطرف کردن کمبود ریزمغذی‌ها در جامعه چهار استراتژی پیشنهاد کرده است: غنی‌سازی غذا، مکملیاری، آموزش تغذیه مناسب و سایر اقدامات بهداشتی (ترویج تغذیه با شیر مادر و پیشگیری و درمان بیماری‌های انگلی). در ایران تقریباً هر چهار استراتژی برای پیشگیری از کمبود آهن در قالب غنی‌سازی آرد نانوایی، مکملیاری برای نوزادان، دختران دانش‌آموز و زنان باردار و ترویج تغذیه با شیر مادر در حال انجام است . در تعیین اولویت برای آهن یاری، گروههای هدف با توجه به‌احتمال کمبود آهن و مزایای ناشی از کنترل کم‌خونی در آن گروه انتخاب می‌شوند. درصورتی‌که شیوع کم‌خونی بالا باشد، آهن یاری در زنان سنین باروری، کودکان در سنین قبل از دبستان و دبستان و نوجوانان نیز توصیه‌شده است . مطالعات متعددی کارایی یکسان آهن یاری هفتگی و روزانه را در کودکان ۵-۲ سال، سنین دبستان و نوجوانان نشان داده است و بر اساس نتایج این مطالعات، سازمان جهانی بهداشت، آهن یاری هفتگی را برای این گروه‌ها پیشنهاد می‌کند . بر این اساس، دفتر بهبود تغذیه جامعه در سال تحصیلی ۸۱-۱۳۸۰ اثربخشی دوز هفتگی آهن در دختران متوسطه اول و دوم با دو دوره ۱۶ و ۲۰ هفته را در منطقه ساوجبلاغ آزمون کرد. نتایج این مطالعه نشان داد که آهن یاری به مدت ۱۶ هفته ذخایر آهن بدن دختران را بهبود می‌بخشد و تفاوت معنی‌داری از این نظر بین ۱۶ و ۲۰ هفته وجود ندارد
برنامه مکمل یاری آهن دختران دوره متوسطه اول و دوم بر اساس مصوبه سال ۱۳۸۵ در وزارت بهداشت در برنامه کشوری با عنوان برنامه ارتقاء سطح سلامت دختران دانش‌آموز دبیرستانی از طریق آموزش تغذیه و آهن یاری هفتگی در همه استان‌های کشور شروع شد و هنوز هم ادامه دارد .
هدف کلی
– تأمین آهن و پیشگیری از فقر آهن در دانش‌آموزان دختر دوره اول و دوم متوسطه از طریق تجویز مکمل قرص آهن (حاوی ۶۰-۵۵ میلیگرم آهن المنتال)
۲- افزایش آگاهی دانش‌آموزان دختر دوره اول و دوم متوسطه در مورد روش تغذیه صحیح و مشکلات ناشی از سوءتغذیه در خانواده و جامعه
گروه هدف (جمعیت تحت پوشش)
دختران دانش آموز دبیرستانی دوره اول و دوم متوسطه در مناطق شهری و روستایی کشور
استراتژی‌ها
استراتژی‌های ویژه تغذیه ای
- مکمل یاری هفتگی آهن دانش‌آموزان دختر دوره اول و دوم متوسطه ( مکمل یاری به مدت ۱۶ هفته در هر سال تحصیلی و هر هفته یک عدد قرص فروز سولفات ۶۰-۵۵ میلیگرم اجرا می شود(.
- استراتژی‌های حساس به تغذیه
- پایش رشد دانش‌آموزان
مکملیاری با ویتامین دی در دانش آموزان دختر و پسر دوره متوسطه: برنامه مکمل یاری ویتامین “د” در دانش آموزان دختر و پسر هرسال از ۱۵ مهرماه آغاز شده و تا ۱۵ خرداد ادامه می یابد. در این برنامه به مدت ۹ ماه، یک عدد مکمل ویتامین “د” ۵۰۰۰۰ بین‌المللی بصورت ماهیانه به هریک از دانش آموزان دختر مقطع متوسطه دوره اول و دوم داده می شود. تامین مکمل های ویتامین “د” به عهده دانشگاه های علوم پزشکی و توزیع آن بر عهده مدارس می باشد. مسئولیت اجرای برنامه بر عهده مدیر مدرسه می‌باشد و مدیر با صلاحدید خود یک نفر از معلمان و مربیان داوطلب (معلم زیست‌شناسی، مربی بهداشت، مربی تربیت‌بدنی و مربی پرورشی و …) را به‌عنوان مسئول آموزش دانش‌آموزان انتخاب می‌کند، که ملزم به گذراندن دوره آموزشی مربوطه و اخذ گواهینامه آموزشی دوره مذکور می‌باشد. در مدارس دارای مربی بهداشت اولویت با مربی بهداشت است. در ایام ماه مبارک رمضان، قرص‌ها به دانش‌آموزان تحویل داده می¬شود تا در منزل، بعد از افطار خورده شود و چنانچه دانش‌آموزی در زمان توزیع قرص غایب باشد، می‌تواند در روز یا روزهای بعد قرص را دریافت نماید. علت اجرای برنامه در سطح دبیرستان ، وجود بستر اجرایی مناسب برای اجرای برنامه مکمل یاری هفتگی آهن بود که از سال ۱۳۸۰ به مورد اجرا گذاشته شده است. برای کودکان مقطع دبستان، برنامه کشوری مکملیاری ویتامین D در حال حاضر بدلیل محدودیت های اعتباری اجرا نمی شود، هرچند در قالب توصیه و آموزش مادران، با توجه به توصیه های کمیته کشوری دادن یک عدد مکمل ۵۰ هزارواحدی هر ۲ ماه یکبار برای این گروه سنی توصیه شده است.
پایش و ارزشیابی برنامه مکمل یاری مدارس
الف) پایش
نظارت و پایش برنامه در مدارس به‌عهده مراقب سلامت مدارس است که به‌صورت ماهیانه به کمیته استانی گزارش داده می شود.
ب) ارزشیابی
تنها ارزشیابی انجام شده در سال ۱۳۹۷، با هدف تعیین مشکلات اجرایی و وضعیت مصرف مکمل ویتامین “د” توسط دانشگاه علوم پزشکی مشهد و با همکاری دفتر منطقه‌ای سازمان جهانی بهداشت و دفتر بهبود تغذیه جامعه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی انجام شد. داده‌های مربوط به میزان پوشش فراهمی (تعداد مراکز بهداشتی-درمانی که خدمت مکمل یاری ویتامین D را ارائه می کنند)، دسترسی (تعداد افراد مراجعه کننده که به خدمت مکمل یاری ویتامین D دسترسی دارند) و پذیرش مصرف مکمل (تعداد افرادی که مکمل را دریافت می کنند) توسط ۶۳ دانشگاه علوم پزشکی کشور جمع‌آوری شد. به منظور تعیین میزان مصرف مکمل در کشور ۴۰۰ نفر در هریک از استان‌های خراسان رضوی (دانشگاه علوم پزشکی مشهد)، سیستان و بلوچستان (دانشگاه علوم پزشکی زاهدان) و قم (دانشگاه علوم پزشکی قم) به عنوان نماینده‌های ۳ اقلیم با شیوع‌های مختلفی از کمبود ویتامین “د” انتخاب شدند. مطالعه حاضر بین کلیه گروههای سنی شامل گروه سنی سالمندان (بیش از ۶۰ سال)، میانسالان (۵۹-۳۰ سال)، جوانان (۲۹-۱۸ سال)، مادران باردار و دانش آموزان (۱۷-۶ سال) به جز گروه سنی کودکان (۵-۲ سال) انجام شد. که در اینجا تنها نتایج مربوط به دانش‌آموزان ارائه می‌شود. میزان پذیرش دانش‌آموزان ۸۵٪ گزارش گردید. فراوانی مصرف مکمل ویتامین “د” در سال ۱۳۹۷ بدلیل کمبود اعتبارات و محدودیت های بودجه ای ۲۷ درصد بود. تجزیه و تحلیل کیفی نشان داد که مشکلات مختلفی از جمله در توزیع مکمل، استفاده افراد جامعه از مکمل و کمبود بودجه برای اجرای برنامه در کشور وجود دارد. مقایسه نتایج ارزشیابی مزبور با مطالعه پورا نشان داد سطح سرمی ویتامین “د”، در افراد کمتر از ۱۸ سال بطور معنی دار کاهش (۰۰۱/۰ >P)، و در افراد ۳۰-۱۸ سال افزایش یافته است (۰۰۱/۰ >P) .
با تشکر از مرکز بهداشت شهرستان اشکذر
