حق مهم حیوانات در روایات
یکی از موضوعات مهم دینی، اخلاقی، حقوقی و فقهی بحث اذیت و آزار حیوانات است. در شریعت اسلامی بیان شده است که آزار حیوانات حرام است، این موضوع در کتب شیعه به حدی مهم بوده که فقهای اسلامی در کتب خود به آن حکم کرده اند
۱-وظیفه عمومی مردم در قبال اذیت و آزار حیوانات
گاهی اوقات در فضاهای مجازی و حقیقی با صحنه هایی از اذیت و آزار حیوانات بی آزار مواجه می شویم، که دل هر انسان آزاده ای را به درد می آورد. در منابع روایی نقل شده است اگر انسان شاهد این چنین ماجرای دردناکی باشد بر او لازم است که مانع ارتکاب این چنین رفتار غیر انسانی شود، حتی در برخی روایات جلوگیری و ممانعت کردن از اذیت و آزار حیوانات بر عبادت نیز مقدم شده است. در منابع روایی از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است:
« کانَ رَجُلٌ شَیْخٌ ناسِکٌ یَعْبُدُ اللّه َ فِی بَنِی إسْرائِیلَ ، فَبَیْنا هُوَ یُصَلِّی وَهُوَ فِی عِبادَتِهِ إذْ بَصُرَ بِغُلامَیْنِ صَبِیَّینِ قَدْ أَخَذا دِیْکَاً وَهُما یِنْتِفانِ ریشهُ فَاقْبَلَ عَلی ما فِیْهِ مِنَ الْعِبادَهِ وَلَمْ یَنْهَهُما عَنْ ذلِکَ فَأوْحی اللّه ُ إِلی الأرضِ : ان سِیخِی بِعَبْدِی . . .[۳] پیرمرد پارسایی از بنی اسرائیل خداوند را عبادت می کرد، در حالی که او مشغول نماز بود و عبادت می نمود، دو کودک را دید که پر خروس رامی کندند، بدون آن که آن ها را از آن کار باز دارد، به آنچه به آن مشغول بود روی آورد و آن دو کودک را از آن کار نهی نکرد، خداوند به زمین فرمان داد که بنده ام را فرو بر…
بیان علامه مجلسی: علامه مجلسی از این روایت برداشت فقهی کرده که این روایت گویای حرمت اذیت و آزار حیوانات بوده و اینکه اگر بچه ای در حال اذیت و آزار حیوانی باشد بر دیگران واجب است که مانع آن شوند، و در واقع آن را مصداق روشن نهی از منکر معرفی کرده است.[۴]
۲-شش حق حیوان بر صاحبش
هر چند خدای متعال برخی از حیوانات را برای بهره برداری و استفاده انسان ها خلق کرده است، ولی این امر نباید موجب اذیت و آزار آنها شود، بهره برداری از حیوانات در شریعت اسلامی نیز دارای آداب و قوانین روشن اخلاقی، حقوقی و دینی است، برای نمونه در برخی موارد کتک و شلاق زدن حیوان منع شده است،[۵] و در مواردی نقل شده است که اگر در صورت ضرورت نیاز به ضربه زدن بود باشد نباید این ضربه به صورت حیوان وارد شود.[۶] و اینکه باید تحمیل بار بر حیوان به اندازه طاقتش باشد، در روایات اسلامی به هفت حق حیوان بر صاحبش این چنین اشاره شده است:
«حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِیدِ رِضْوَانُ اللَّهِ عَلَیْهِ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ النَّوْفَلِیِّ عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُسْلِمٍ السَّکُونِیِّ قَالَ قَالَ الصَّادِقُ جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ ع لِلدَّابَّهِ عَلَى صَاحِبِهَا سَبْعَهُ حُقُوقٍ لَا یُحَمِّلُهَا فَوْقَ طَاقَتِهَا وَ لَا یَتَّخِذُ ظَهْرَهَا مَجْلِساً یَتَحَدَّثُ عَلَیْهِ وَ یَبْدَأُ بِعَلْفِهَا إِذَا نَزَلَ وَ لَا یَسِمُهَا فِی وَجْهِهَا وَ لَا یَضْرِبُهَا فِی وَجْهِهَا فَإِنَّهَا تُسَبِّحُ وَ یَعْرِضُ عَلَیْهَا الْمَاءَ إِذَا مَرَّ بِهِ وَ لَا یَضْرِبُهَا عَلَى النِّفَارِ وَ یَضْرِبُهَا عَلَى الْعِثَارِ لِأَنَّهَا تَرَى مَا لَا تَرَوْنَ؛[۶] دابه بر صاحبش هفت حق دارد، او را بیش از طاقت بار ننهد، پشت او را مجلس گفتگو نکند، چون منزل کرد اول بار او را علوفه دهد، داغ بر چهره او ننهد که تسبیح گوید، چون به آب رسد او را آب دهد، اگر رم کرد او را نزند و اگر لغزید او را می تواند بزند زیرا او ببیند آنچه شما نبینید.»
۳-عقیم سازی و مثله کردن حیوان ممنوع!
۴-آتش زدن حیوان ممنوع!
یکی دیگر از مصادیق غیر انسانی حیوان آزار آتش زدن آنها است، چرا که این عمل زشت و غیر انسانی از جمله مرگ بار ترین و سخت ترین روش های کشتن به حساب می آید که موجب زجر و آزار حیوان می شود، در منابع روایی به شدت از این روش نهی شده است، کما اینکه در منابع روایی از پیامبراکرم(صلی لله علیه و اله) این چنین نقل شده است: «وَ نَهَى أَنْ یُحْرَقَ شَیْءٌ مِنَ الْحَیَوَانِ بِالنَّار؛[۸] و نهى کرد از اینکه حیوانى را بآتش بسوزانند.»
پی نوشت ها:
[۱]. مسالک الافهام، ج۱۱، ص ۴۸۳، کشف اللثام، ج۲، ص۲۶۰٫
[۲]. ر.ک: البوالقاسم مقیمی، حقوق حیوانات در اسلام، ۲۳۱٫
[۳]. بحار الأنوار، ج۱۴، ص۵۰۲، ح۲۸٫
[۴]. همان، ج۶۱، ص۲۲۳،«… یدل على عدم جواز الإضرار بالحیوانات بغیر مصلحه و وجوب نهی الصبیان عن مثله و فیه مبالغه عظیمه فی الأمر بالمعروف و النهی عن المنکر.»
[۵]. من لا یحضره الفقیه ؛ ج۲ ؛ ص۲۹۳،ح «وَ حَجَّ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ ع عَلَى نَاقَهٍ لَهُ أَرْبَعِینَ حَجَّهً فَمَا قَرَعَهَا بِسَوْطٍ؛ و على بن الحسین علیه السّلام بر شتر مخصوص خود چهل حج بجاى آورد، و در تمام این مراحل حتّى یک تازیانه به آن نزد.
[۶]. المحاسن، ج۲، ص۶۳۳، ح۱۱۶٫ « لا تَضْرِبُوا وُجوُهَ الدَّوابِّ وَکُلَ شی ءٍ فِیْهِ الروحُ فَإنَّهُ یُسَبِّحُ بِحَمْدِاللّه؛چهره چارپا و هیچ جانداری را نزنید که تسبیح گوی حمد خداوند است »
[۶]. الأمالی( للصدوق)، ص۵۰۷، ح۲
[۷]. بحار الأنوار، ج۶۱، ص۲۲۴، ح۷٫
[۸]. من لا یحضره الفقیه ؛ ج۴ ؛ ص۵، ح ۴۹۶۸٫