چالش غذای حلال در کشورهای غیر مسلمان

خوردن و آشامیدن از نیازهای اولیه و ضروری انسان است. همانطور که متخصصان علوم تغذیه برای یک وعده غذایی سالم تعریفی دارند، شرایع آسمانی نیز برای خوردن احکامی وضع کرده‌اند. یکی از مفاهیم مشترک در بین ادیان با وجود اختلاف در شرایط، غذای «حلال» در اسلام یا «کوشر» در یهودیت است. تهیه غذای حلال چالش‌هایی را برای پیروان ادیان بوجود آورده است که در این مقاله بدان می‌پردازیم.

حلال خواری

نزدیک به ۲۵۰ آیه قرآنی و ده‌ها روایت از معصومین علیهم السلام بر اهمیت غذا و تغذیه دلالت می‌کنند. چنانچه خداوند متعال فرموده است: «یَا أَیُّهَا النَّاسُ کُلُوا مِمَّا فِی الْأَرْضِ حَلَالًا طَیِّبًا وَلَا تَتَّبِعُوا خُطُوَاتِ الشَّیْطَانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُّبِینٌ». (۱) «ای مردم! از آنچه [از انواع میوه ها و خوردنی ها] در زمین حلال و پاکیزه است، بخورید و از گام های شیطان پیروی نکنید؛ زیرا او نسبت به شما دشمنی آشکار است».

تهیه غذای حلال در کشورهای اسلامی امری متعارف به شمار می‌رود و چنانچه در حلال بودن طعامی شک کنیم، قاعده «سوق المسلمین»(۲) یا همان بازار مسلمانان حکم به حلال بودن آن می‌دهد ولی حلال‌خواری در کشورهای غیر مسلمان همیشه یکی از چالش‌های خانواده‌های مقید بوده و هست.

غذای جسم؛ غذای جان

بر اساس آموزه‌های دینی انسان آمیخته‌ای از دو بعد جسم و جان است و غذای جسم بر جان او تاثیر می‌گذارد؛ پس خوردن غذای غیر حلال روح انسان را مکدّر می‌سازد. در برخی آیات قرآن کریم ارتباط تنگاتنگی بین غذای پاکیزه و عمل صالح دیده می‌شود: «کُلُوا مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا» (۳) از خوردنی‌های پاکیزه بخورید و کار شایسته انجام دهید؛ و پیامبر اکرم صلّی الله علیه وآله در این باره می‌فرماید: « اَلْعِبَادَهُ مَعَ اَکْلِ الْحَرَامِ کَالْبِنَاءِ عَلَی الرَّمْلِ» (۴) « عبادت کسی که حرام‌خواری می‌کند مانند ساختمانی است که بر روی شن روان بنا شده باشد».

در تفسیر «روح‌البیان» بعد از اشاره به ارتباط عمل صالح با بهره‌گیری از غذای حلال، به اشعار مولوی استناد شده است(۵):

علم و حکمت زاید از لقمه‌ی حلال
عشق و رقت آید از لقمه‌ی حلال

چون ز لقمه تو حسد بینی و دام
جهل و غفلت زاید آن را دان حرام (۶)

از این روی صرف پول و وقت برای تهیه غذای حلال هزینه نیست بلکه سرمایه‌گذاری برای داشتن زندگی سالم مادی و معنوی است.

تساهل و تسامح
امروزه روحیه تقیّد به احکام دینی، به خصوص در بین جوانان رو به کاهش و روحیه اباحی‌گری و تساهل و تسامح افزایش یافته است و قبح خوردن غذای غیر حلال در بین جوانان مسلمانی که در کشورهای غربی زندگی می‌کنند، ریخته است.

در مصاحبه‌ای که کانال یوتیوب مسلمان (Muslim) (7) با تعدادی از این جوانان انجام داده است، پاسخ‌های جالب توجهی می‌شنویم. تمامی آنان از حرمت خوردن غذای غیر حلال مطلع هستند و می‌دانند که چه غذاهایی حلال و کدام حرام است ولی اکثر مصاحبه شوندگان نسبت به این حکم به دیده اغماض می‌نگرند و خوردن غذاهای غیر حلال را توجیه می‌کنند.

عده‌ای از آنان گرسنگی را بهانه کرده و می‌گویند خداوند می‌داند من گرسنه هستم و مرا بخاطر چند تکه ناگت مرغ خواهد بخشید. عده دیگری گفتند اگر شیرینی خوشمزه‌ای به من تعارف شد درباره مواد تشکیل دهنده آن تحقیق نمی‌کنم زیرا خداوند بنده جاهل را مجازات نمی‌کند.

عده دیگری که به احکام دینی اهمیت بیشتری می‌دادند تنها راه حل برون رفت از چالش غذای غیر حلال را آشپزی در خانه و روی آوردن به گیاه‌خواری می‌دانند.

برند حلال
امروزه برای تسهیل در تهیه غذای حلال، برندی با همین اسم ثبت شده است تا موجب اطمینان خاطر مسلمانان شود. اولین بار محصولات غذایی حلال در کشور مالزی به وجود آمد. در چند سال اخیر این علامت تجاری غذایی به صورت یک علامت جهانی از طرف کشورهای اسلامی در دنیا معرفی شده به ‌طوری که در کشورهای غیر اسلامی نیز از استقبال خوبی برخوردار شده‌ است.

نکته قابل توجه اینجاست که به گفته مسلمانان غذای با برند «حلال» گران‌قیمت است و در برخی موارد یک وعده غذایی لاکچری به شمار می‌رود و هر خانواده‌ای قادر به تهیه آن نیست. ایجاد بستری مناسب برای دسترسی آسان و کم هزینه مسلمانان به غذای حلال تاثیر بسزایی به مسأله حلال خواری مسلمانان در غرب می‌گذارد.

بر طبق احکام فقهی اسلام، حلال بودن خوردنی یا آشامیدنی باید احراز شود. به عبارت دیگر بایستی پیش از صرف خوردنی یا نوشیدنی از حلال بودن آن اطمینان کسب کنیم در غیر اینصورت مجاز به خوردن و آشامیدن نیستیم. قاعده «سوق المسلمین» که حلّال مشکل شکّ در حلیت و حرمت خوردنی‌هاست تنها در بازار مسلمانان جاری است.

بنا بر این در کشورهای غیر مسلمان باید در خوردن و آشامیدن احتیاط کرد و از لقمه شبهه‌ناک احتراز کرد.

لقمه شبهه‌ناک مالی است که حلال و حرام بودن آن معلوم نیست. رسول مکرم اسلام‌ صلّی ‌الله‌ علیه ‌و‌آله ‌وسلّم می‌فرماید: «لَیَاتِیَنَّ عَلَی النَّاسِ زَمَانٌ لَا یُبَالِی الْمَرْءُ بِمَا اخَذَ الْمَالَ اَ مِنْ حَلَالٍ اَمْ مِنْ حَرَامٍ؛ (۸) برای مردم زمانی فرا می‌رسد که برای آنان تفاوتی نمی‌کند که مال را از کجا به دست آورده‌اند، آیا از حلال است یا حرام؟»

پی نوشت:

1. بقره؛ ۱۶۸.
2. محمّد باقر ایروانی، دروس تمهیدیّه فی القواعد الفقهیّه، ج ٢، ص ۷۷: «قاعده سوق المسلمین من القواعد المهمّه التی ینتفع بها کثیرا فی مجال تعایش المسلمین بعضهم مع البعض الآخر. فمن دون حجیه القاعده المذکوره لا یمکن شراء اللحم من الأسواق والأکل منها لاحتمال عدم تذکیتها».
3. مومنون؛ ۵۱٫
4. ابن فهد حلی، احمد بن محمد، عده الداعی و نجاح الساعی، ص۱۵۳.
5. حقی بروسوی، اسماعیل، تفسیر روح البیان، ج۱، ص۲۷۳، دارالفکر، بیروت.
6. جلال الدین محمد بلخی، مثنوی معنوی، دفتر اول، بخش ۸۸، تعظیم ساحران مر موسی را علیه‌السلام کی چه می‌فرمایی اول تو اندازی عصا.
7. https://www.youtube.com/watch?v=hSbQ-mh2-o8
8. متقی هندی، حسام‌الدین، کنزالعمال، ج۴، ‌ص۷، ش۹۲۱۵، تحقیق صفوه‌ السقا، ‌الرساله، بیروت، ۱۴۰۵ ق.

سایت راسخون