عرفه، از عیدهای بزرگ است، هر چند عید نامیده نشده است و روزی است که حق تعالی بندگان خویش را به عبادت و اطاعت خود دعوت کرده، سفره جود و احسان خود را برای آنها گسترده است. شیطان در این روز، از همه اوقات خوارتر و حقیرتر و خشمناک تر است .
عرفات، نام منطقه وسیعی است با مساحت حدود ۱۸ کیلومتر مربع در شرق مکه معظمه، اندکی متمایل به جنوب که در میان راه طائف و مکه قرار گرفته است. زائران بیتالله الحرام در روز عرفه – نهم ذی الحجه – از ظهر تا غروب در این منطقه حضور دارند. در روایتی آمده است که آدم و حوا (علیه السلام) پس از هبوط از بهشت و آمدن به کره خاکی، در این سرزمین همدیگر را یافتند و به همین دلیل، این منطقه «عرفات» و این روز«عرفه» نام گرفته است. (۱)
عرفه، از عیدهای بزرگ است، هر چند عید نامیده نشده است و روزی است که حق تعالی بندگان خویش را به عبادت و اطاعت خود دعوت کرده، سفره جود و احسان خود را برای آنها گسترده است. شیطان در این روز، از همه اوقات خوارتر و حقیرتر و خشمناک تر است .
روایت شده که حضرت زینالعابدین علیه السلام در روز عرفه صدای فقیری را شنید که از مردم کمک میخواست . حضرت فرمود: وای بر تو! آیا دست نیاز به سوی غیر خدا دراز میکنی؛ در حالی که امید میرود در این روز بچههایی که در شکم مادر هستند، مورد فضل و لطف الهی قرار گیرند و سعادتمند گردند؟ (۲)
در روایتی از حضرت صادق علیه السلام آمده است: « کسی که در ماه رمضان آمرزیده نگردد تا رمضان آینده آمرزیده نمیگردد؛ مگر این که روز عرفه را درک کند.» (۳) به عبارت دیگر تنها امید کسانی که در ماه رمضان بخشیده نشده اند؛ روز عرفه می باشد.
بهترین عمل در روز عرفه دعا است و در میان روزهای سال، این روز برای دعا امتیاز ویژهای دارد. با توجه به ایام سال و مناسبت های مختلف در می یابیم که برای دعا و مناجات همیشه شب، مورد نظر حضرت باری تعالی بوده است، مثل شب های قدر، شب نیمه شعبان و… و تنها روزی را که برای مناجات همگانی معرفی کرده اند؛ روز عرفه می باشد.
روز عرفه دارای دعاهای فراوانی است؛ ولی در این میان، دعای عرفه امام حسین علیه السلام دارای جایگاه ممتاز و ویژه است و در واقع، ناب ترین و عمیق ترین معارف الهی و توحیدی در این دعا، بر زبان سالار شهیدان علیه السلام جاری گشته است.
امام حسین علیه السلام در آخرین عرفه عمر خود، عصر روز عرفه با گروهی از خاندان و فرزندان و شیعیان، با نهایت خاکساری و خشوع از خیمه بیرون آمدند و در جانب چپ کوه ایستادند . امام (علیه السلام) چهره مبارک خود را به سوی کعبه گردانید مانند مسکین نیازمندی که غذا میطلبد، دستها را برابر صورت خود گرفت و دعایش را چنین آغاز کرد:
«الحمدلله الذی لیس لقضائه دافع ولا لعطائه مانع ولا کصنعه صانع و هو الجواد الواسع؛ سپاس خداوندی را سزاست که چیزی قضایش را دور نمیسازد و از عطا و بخشش او جلوگیری نمیکند و هیچ آفرینندهای آفرینش او را ندارد و او سخاوتمندی بیانتهاست.»
حضرت (علیه السلام) سپس به بیان گوشهای از نعمتهای بی پایان خداوند که انسان را در تمام مراحل رشد و تکامل در برگرفته، میپردازد و مهربانی مادران و دایهها و مواظبت و پرستاری و دل سوزی آنان را از الطاف و عنایتهای خداوند میشمرد؛ سپس به لزوم شکر نعمتهای الهی اشاره میکند و خود را از ادای یک شکر نیز عاجز و ناتوان میبیند . هر فرازی از این دعا، دریچهای از نور و توحید و عشق و محبت به خداوند را به سوی دل انسان میگشاید و عبارات دعا و محتوای آن، نشان میدهد که امام حسین علیه السلام در حال این دعا دائم از خود و عالم غافل گشته، تمام جهان را به یک سو نهاده، با همه وجود حضور خداوند و احاطه و اشراف او به همه ذرات هستی و نفوذ علم و قدرت و حیات او را بر تک تک ذرات و موجودات عالم مشاهده مینماید و آن چه را که دیده، بر زبان آورده است . امام حسین علیه السلام میخواهد با این نیایش، انسان و خدا را بشناساند و نزدیکی آن را به هم بنماید . او با این نیایش، منطقیترین و واقعیترین رابطه انسان با خداوند را توضیح میدهد .
دعای عرفه سیدالشهدا (علیه السلام) سراسر نور و عرفان پروردگار است و آمیزهای از شور و عشق و محبت و معرفت به ذات پاک خداوند است . در فرازهای این دعا، امام حسین (علیه السلام) با خداوند چنین عاشقانه زمزمه میکند:
خداوندا! اجازه فرما تا دمی چند در برابرت به زانو درافتم و قطراتی از اقیانوس جان، نثار بارگاهت نمایم . خیال دوری راه تا درگاه جمالت خسته و فرسودهام کرده است:
از گل آدم شنیدم بوی تو
راهها پیمودهام تا کوی تو
خدایا! موجوداتی که در هستی خود نیازمند تو هستند، چگونه میتوانند راهنمای من به سوی تو باشند؟
پروردگارا! آیا حقیقتی غیر از تو آن روشنایی را دارد که بتواند تو را بر من آشکار سازد؟ کی از نظر، غایب و پنهان بودهای که نیازمند راهنمایی به سوی خود باشی و چه وقت از من دور بودهای تا نمودهای جهان مرا به تو برساند؟
همه عالم به نور توست پیدا
کجا گردی تو از عالم هویدا؟
خدایا! روشنایی جمال و جلالت در جهان هستی آشکارتر از هر چیز است و وجود تو خفا و پوشیدگی ندارد تا چراغی سر راه بگیرم و بارگاه ربوبی تو را جست و جو نمایم و یا دلیلی را راهنمای خود به سوی تو قرار دهم؛ چون فروزنده چراغ تو و سازنده دلیل و راهنما، تویی .
خدای من! چشمی که تو را بر خود نگهبان و مراقب نبیند، کور و فرو بسته باد و بندهای که از متاع محبت تو بی بهره باشد، سرمایه باخته و ورشکسته باد .
دیدهای کان چهره روشن نبیند کور باد
خاطری کز توست خالی، تیره و بی نور باد
امام حسین علیه السلام با این دعا، روحی تازه به کالبد عرفات دمید و این نغمه خوش آسمانی و آوای دلانگیز ملکوتی را تا ابد در سینه سینای عرفات به یادگار گذاشت .
از صدای سخن عشق ندیدم خوشتر
یادگاری که در این گنبد دوار بماند
صحرای عرفات کالبد و جسم امام حسین علیه السلام روح آن است و به همین دلیل حق تعالی، در روز عرفه پیش از آن که به اهل موقف عرفات نظر لطف نماید، به زائران قبر پاک حسین علیه السلام (۴) نظر رحمت میافکند . (
خداوندا! اجازه فرما تا دمی چند در برابرت به زانو درافتم و قطراتی از اقیانوس جان، نثار بارگاهت نمایم . خیال دوری راه تا درگاه جمالت خسته و فرسودهام کرده است:
از گل آدم شنیدم بوی تو
راهها پیمودهام تا کوی تو
خدایا! موجوداتی که در هستی خود نیازمند تو هستند، چگونه میتوانند راهنمای من به سوی تو باشند؟
پروردگارا! آیا حقیقتی غیر از تو آن روشنایی را دارد که بتواند تو را بر من آشکار سازد؟ کی از نظر، غایب و پنهان بودهای که نیازمند راهنمایی به سوی خود باشی و چه وقت از من دور بودهای تا نمودهای جهان مرا به تو برساند؟
همه عالم به نور توست پیدا
کجا گردی تو از عالم هویدا؟
خدایا! روشنایی جمال و جلالت در جهان هستی آشکارتر از هر چیز است و وجود تو خفا و پوشیدگی ندارد تا چراغی سر راه بگیرم و بارگاه ربوبی تو را جست و جو نمایم و یا دلیلی را راهنمای خود به سوی تو قرار دهم؛ چون فروزنده چراغ تو و سازنده دلیل و راهنما، تویی .
خدای من! چشمی که تو را بر خود نگهبان و مراقب نبیند، کور و فرو بسته باد و بندهای که از متاع محبت تو بی بهره باشد، سرمایه باخته و ورشکسته باد .
دیدهای کان چهره روشن نبیند کور باد
خاطری کز توست خالی، تیره و بی نور باد
امام حسین علیه السلام با این دعا، روحی تازه به کالبد عرفات دمید و این نغمه خوش آسمانی و آوای دلانگیز ملکوتی را تا ابد در سینه سینای عرفات به یادگار گذاشت .
از صدای سخن عشق ندیدم خوشتر
یادگاری که در این گنبد دوار بماند
صحرای عرفات کالبد و جسم امام حسین علیه السلام روح آن است و به همین دلیل حق تعالی، در روز عرفه پیش از آن که به اهل موقف عرفات نظر لطف نماید، به زائران قبر پاک حسین علیه السلام (۴) نظر رحمت میافکند . (
پی نوشت :
۱ . رسول جعفریان، آثار اسلامی مکه و مدینه، نشر مشعر .
۲ . مفاتیح الجنان، اعمال روز عرفه .
۳ . همان، فضیلت ماه مبارک رمضان .
۴ . مفاتیح الجنان، زیارت امام حسین (علیه السلام) در روز عرفه .
منبع: کتاب نیایش حسین (علیه السلام)