امام جواد (ع) فرزند امام رضا (ع) و نهمین امام از امامان دوازده گانه شیعیان می باشند. نام آن حضرت محمدبن علی بن موسی بن جعفر (ع)، کنیه اش ابوجعفر ثانی و ابوعلی، لقب معروفش جواد و القاب دیگرش تقی، زکی و مرتضی است. امام رضا (ع) از آن حضرت با صفاتی چون صادق، صابر، فاضل، قره عین المومنین و غیظ الملحدین یاد کرده و ایشان در میان مرم به اعجوبه اهل البیت، نادره الدهر، بدیع الزمان، عیسی ثانی و ذوالکرامات نیز شهرت داشته است. امام جواد (ع) به تصریح منابع به سال 195ق. در مدینه متولد شد اما درباره روز و ماه ولادت ایشان اختلاف نظر وجود دارد. قول مشهور در این باره، دهم رجب است که شیخ طوسی در مصباح المتهجد نقل کرده است، اما بیشتر منابع ولادت امام را در نیمه ماه رمضان دانسته اند. مادر وی، ام ولد، از کنیزان امام رضا (ع) بود که در منابع از او با نام های گوناگون مانند سبیکه، درّه و ریحانه و با کنیه ام الحسن یاد شده است. به سبب آنکه امام رضا (ع) دیر صاحب فرزند شدند، این امر نگرانی هایی را در میان شیعیان دامن زد به طوری که گروه واقفیه این مسئله را بهانه انکار امامت آن حضرت قرار داد. از این رو، حضرت رضا (ع) پس از ولادت فرزندش اعلام کرد، این فرزند حق را از باطل جدا ساخت و به شیوه های گوناگون از جمله با نشان دادن مهر امامت وی به یارانش، بر امامت وی پس از خود تاکید می کرد.
امام جواد(ع) هفت سال و اندی از عمر پدرش را درک کرد و با دو خلیفه عباسی، مامون و معتصم، معاصر بود. آگاهی های تاریخی درباره وقایع زندگی امام جواد (ع) اندک است. افزون بر محدودیت های سیاسی، که مانع نشر اخبار راجع به امامان می شد، کوتاهی عمر آن حضرت نیزعامل موثری در کمبود اخبار در منابع تاریخی درباره ایشان است. به علاوه، امام بیشتر عمر خود را در مدینه، دور از مرکز خلافت گذراند.
مطابق تاریخ بیهق، پس از آنکه امام رضا (ع) در سال 200ق،به دستور مامون از مدینه به مرو فراخوانده شد، امام جواد (ع) در 202ق. برای زیارت پدرش از راه بیهق به توس رفت. گزارش برخی از منابع مبنی بر اینکه مامون در همان سال دختر خود ام حبیب را به عقد امام رضا (ع) و دختر دیگرش ام فضل را به عقد امام جواد (ع) در آورد، می تواند قرینه ای بر درستی گزارش بیهقی باشد. همچنین بنابر پاره ای روایات شیعی، امام جواد (ع)، که در زمان شهادت پدرش در سال 203ق، در مدینه اقامت داشت برای غسل دادن پدر و اقامه نماز بر پیکر او به توس رفت.
امام جواد(ع) بنابر نصوص عام و خاصی که از پیامبر و امامان به ویژه امام رضا (ع) در این باب وارد شده است، پس از شهادت امام رضا (ع) در سال 203ق، در سن هشت سالگی به امامت شیعیان رسید. در آغاز امر در باب تعیین و قبول امامت وی اختلاف اندکی پیش آمد. منشا عمده این اختلاف، خردسالی امام جواد بود و حتی در این باره از خود ایشان سوال کردند و حضرت حال خود را با امام علی(ع) سنجید که آن حضرت در نه سالگی اسلام آورد یا با حضرت سلیمان مقایسه کرد که داوود او را در کودکی جانشین خویش نمود. این اختلا های و تردیدها هیچ گاه به بحران در اجتماع شیعه نینجامید و تقریبا همه پیروان تشیع امامت ایشان را پذیرفتند. با اینکه امام جواد (ع) در خردسالی به امامت رسید و مدت امامتش هم کوتاه بود، در منابع شیعی و شماری منابع اهل سنت بیش از دویست حدیث به آن حضرت منسوب است که نشان از مقام علمی و احاطه وی بر مسایل فقهی، تفسیری، اعتقادی و اخلاقی دارد. شرایط دشوار سیاسی باعث شد که آن حضرت مدتی امامت خود را پنهان کند. از این رو، ساده ترین راه ارتباط شیعیان با امام نامه نگاری بود و بسیاری از معارف و مطالبی که از آن حضرت باقی مانده در نامه های وی به شیعیان مندرج است.
امام جواد (ع) در بغداد درگذشت. اغلب منابع زمان وفات وی را اواخر سال 220ق. نقل کرده اند. مسعودی سال وفات ایشان را 219ق. ثبت کرده اما شوشتری این قول را صحیح ندانسته است. روز و ماه وفات امام، در برخی منابع پنجم یا ششم ذیحجه و در برخی دیگر آخر ذیقعده آمده است. به این ترتیب عمر شریف آن حضرت 25 سال و اندی بوده است. اغلب منابع کهن به صراحت سخنی از شهادت امام جواد (ع) به میان نیاورده اند. اما مسعودی آورده است که ام فضل از روی حسادت به همسر دیگر امام، مادر امام هادی (ع) و به تحریک معتصم عباسی و برادرش جعفر، امام را مسموم کرد، اما بعد پشیمان شد. بنابر روایاتی دیگر یکی از وزرای معتصم به دستور خلیفه امام را مسموم کرد. برخی نیز خبر مسمومیت امام را به عنوان قول مرجح آورده اند. وجود قراینی چون جوان بودن، احضار امام به بغداد به دستور معتصم و فوت ناگهانی ایشان در آن شهر شهادت حضرت را محتمل می نماید. پیکر امام را در مقابر قریش در بغداد، پشت قبر جدش، امام کاظم (ع) که امروزه کاظمین نامیده می شود به خاک سپردند
منبع:دایره المعارف آستان قدس رضوی
