مروری بر زندگی تاجر یزدی که زندگی ایرانیان را دگرگون کرد

به گزارش ایسنا، این تاجر بزرگ کشورمان در سال ۱۳۰۳ در یزد به دنیا آمد و در دوره دانش‌آموزی خود بسیار به مطالعه روزنامه علاقه داشت به طوری که این سنت را بعدها حتی در اوج فعالیت تجاری و صنعتی‌اش برای آگاهی از حوادث و تأثیر آن بر تجارت نیز حفظ کرد.

«محمد تقی برخوردار» از دوره نوجوانی، پشتکار، صبر و شکیبایی بسیاری داشت به عنوان نمونه در همین دوران به دنبال طلب پدرش از یکی از تجار اصفهان، راهی این شهر شد و طی چند روز بدون این که عصبانی شود، با صبر و خنده‌رویی در حجره بدهکار حاضر ‌شد تا این که توانست طلب پدرش را بگیرد و به یزد باز گردد و به همین نحو اولین آموزش‌های عملی را آموخت.

زمانی که در سال ۱۳۲۱ دیپلم گرفت، به همراه برادر بزرگش محمدمهدی، از طریق کویت به سفر حج و پس از بازگشت به بهانه ادامه تحصیل به تهران رفت و در همان جا مشغول کسب و کار شد.

پدرش «محمد حسین برخودار» که به پیشه ‎ ی تجارت مشغول بود، با اقامت پسرش در تهران مخالف بود چرا که می‌ترسید فضای سیاسی و اجتماعی پایتخت در اعتقادات دینی پسرش اثر منفی بگذارد اما ارتباطات منظم محمدتقی با تجار اروپایی، آمریکایی و ژاپنی در طی ۲۰ سال فعالیت تجاری وی، تغییری در اعتقاد دینی ‎ اش پدید نیاورد.

محمد تقی از ۲۲ سالگی، کالاهای زیادی مثل برنج، نخ، رنگ، چای، شکر، پسته، کاغذ، باطری، رادیو، ساعت، ماشین حساب، پنکه، پارچه، لیوان، سم د.د.ت، هیدرو سولفیت و دیگر کالاها را از چند شرکت خارجی یا نمایندگان داخلی آن‌ها وارد و توزیع می‌کرد.

احتکار و رکود سرمایه، خط قرمزهای برخودار

محمدتقی برخوردار به عنوان یک واردکننده به نوسانات قیمت کالا و ارز توجه خاصی داشت و سعی می‌کرد اجناس را با هزینه و قیمت پایین‌تر وارد کند، همیشه در تلاش بود تا کالاهای وارداتی را سریع از گمرک ترخیص و توزیع کند. وضع خرید سایر تجار را مورد توجه قرار می‌داد، اجناس را زیاد در انبار نگاه نمی‌داشت تا سرمایه‌اش راکد نماند اما در عین حال می‌کوشید آن‌ها را به گونه‌ای عرضه کند که قیمت کالا یک باره کاهش پیدا نکند و بنکدارها و توزیع‌کنندگانی که از او خریداری می‌کردند، متضرر نشوند.

این تاجر یزدی به تأثیر سیاست و جنگ بر بازارهای داخلی و بین‌المللی نیز توجه داشت و محور مدیریتش تکیه به نیروی انسانی توانا و جستجوی افراد امین، خصوصاً یزدی‌ها برای تجارت‌خانه‌اش بود.

او نیروهای سهل‌انگار و ناتوان را سریع برکنار می‌کرد و به مشتریان معتبر و خوشنام توجه زیادی داشت و به آن‌ها تخفیف ویژه‌ای می‌داد، از طرفی امور تجاری را حتی در تعطیلات عید دنبال می‌کرد.

هنگام تجارت با مشتریان داخلی، تعصبی روی موقعیت افراد از نظر مذهبی و طبقاتی نداشت و خرید غیرنقدی کمتر انجام می‌داد و گاهی سفته‌های مدت‌دار را برای تأمین نقدینگی با بهای کمتری می‌فروخت و گاه صدی، هیجده از بازار می‌گرفت.

در ۲۲ سالگی تجارت آنچنان برایش مهم شد که به پدرش پیشنهاد داد تا زمین‌های نامرغوب کشاورزی را بفروشند و در تجارت، سرمایه‌گذاری کنند.

محمد تقی برخوردار بر رعایت اصول اخلاقی در کار اصرار داشت و متناسب با شرایط و بدون محدود شدن در شکل و فرم، تصمیم می‌گرفت.

در همان سال‌های اول، یک کارپرداز انگلیسی آگاه به زبان فارسی استخدام کرد و تجارت خانوادگی‌اش را از هندبه سمت اروپا گسترش داد به طوری که پس از ۲ یا ۳ سال، مکاتبه تجاری با هند به کمترین حد خود رسید.

پس از جنگ جهانی دوم به تجارت کشورهایی مانند آلمان و ژاپن که کالاهای ارزان‌تر عرضه می‌کردند، تمایل بیشتری پیدا کرد و در ۲۴ سالگی به فکر افتاد تا دفتری در آمریکا اجاره کند چرا که در تجارت به ویژه با آمریکایی‌ها، دقت خاصی داشت.

دریافت کارت بازرگانی تنها با ۲۵ سال سن

پشتکار و تحرک در تجارت برای جوان ۲۲ ساله‌ای همچون او شگفت‌آور به نظر می‌رسد اما جالب است بدانیم که او اکثر مواقع تا ساعت ۹ شب کار می‌کرد، گویی تجارت با شخصیتش آمیخته شده بود و همه غرایز وجودی او از جمله جوانی، لذایذ گوناگون و حتی تفریح هم در کسب و کارش جذب شده بود.

در صدها نامه تجاری که در بحرانی‌ترین شرایط تاریخی ایران نوشته شد، هیچ وقت حتی در یک کلمه به نفع یا علیه گروه یا جریانی خاص، سخن نمی‌گفت و تنها اثر آن را بر بازار، قیمت کالا و ارز تحلیل می‌کرد و همین این امر از ویژگی‌های منحصر به فرد او بود که در تمام دوران زندگی‌اش نیز حفظ شد.

هنگامی که ارتش آمریکا در سال ۱۳۲۴ ایران را ترک می‌کرد، اقدام به فروش ماشین و بسیاری از وسایل خود کرد، برخوردار مقداری از کالاهایی که عموماً ارزان تر از محصولات سایر کشورها بود را خریداری کرد و در همین حال به پدرش نیز پیشنهاد کرد که مقدار بیشتری از آن وسایل را بخرد چرا که فرصتی پیش آمده بود تا به مبادله اجناسی بپردازد که تا آن زمان در تجارت‌خانه پدرش، ندیده بود و این تجربه موفق، شهامت ورود او را به حوزه‌های جدید بیشتر کرد.

محمد تقی برخوردار اقدام به ورود اجناس بیشتری شامل چای، رنگ، نخ، مس و صدور پسته، حنا، بادام و زیره کرد و  کارهای گمرکی، بانکی، اتاق تجارت، وزارت دارایی، تخلیه، ارسال کالا و مکاتبات مربوطه را انجام می‌داد.

وی در سال ۱۳۲۸ درحالی که تنها ۲۵ سال سن داشت، توانست کارت بازرگانی‌اش را دریافت کند و از همین طریق توانست بر حسب علایق مستقل خود در کنار فعالیت‌های تجاری پدر کار کند.

مرکز ثقل کالاهای تجاری پدرش، اقتصاد کشاورزی بود اما محمدتقی، نمایندگی کالاهای بادوامی مانند رادیو، پنکه، یخچال، ماشین حساب و باطری را به دست آورد، هر چند که پدرش با مخالفت روحانیون سنت گرا روبرو شد اما اعتراضی نکرد.

البته این تاجر یزدی تا قبل آن زمان، در تجارت‌خانه پدر تجربه‌ای غیر از کالاهای کشاورزی نداشت تا این که با کار کردن در تجارت‌خانه «حکیم‌زاده»، نحوه واردات کالاهای بادوام را آموخت و در این عرصه در مقایسه با کالاهای کشاورزی، چشم‌انداز وسیعی را مشاهده کرد.

ویژگی اکثر کالاهای کشاورزی، حجیم بودن، بی‌ثباتی، بازدهی کم، نیاز به انبارهای بزرگ و هزینه بالای حمل و نقل بود اما در تجارت کالاهای صنعتی مدرن، روابط کاری تعریف شده و قابلیت پیش‌بینی وجود داشت و محصولات و فروشندگان، متنوع و شیوه‌های توزیع در حال تحول بودند.

اوج فعالیت ۱۵ ساله تجارت برخوردار

اوج فعالیت اقتصادی برخوردار در سن ۳۸ تا ۵۴ سالگی بود چرا که این دوره با فوت پدرش و سرمایه گذاری مشترک او با چند شرکت آمریکایی، شروع شد و بر خلاف دیگران خود را مستقیماً با فعالیت‌های جزئی صنعتی، درگیر نمی‌کرد و برای انجام یک طرح، بیشترین تلاش را در پیدا کردن فردی مناسب به کار می‌برد.

پس از آن، مسئولیت اداره امور را به مدیران حرفه‌ای واگذار می‌کرد و خود، امور کلی را از طریق جلسات هیئت مدیره پیش می‌برد و  الگوی اداره واحدهای صنعتی، تا حدی دستش را باز می‌کرد که خود، طرح‌های توسعه صنعت را پیش ببرد.

در تمام ۱۵ سالی که فعالیت صنعتی داشت، دفترش در محل شرکت تجاری تهران الکتریک بود و در همین دوره فعالیت تجاریش، بسیار گسترش یافت به طوری که پس از چند سال، از فعالیت تجاری یک کالای خارجی، به تولید آن روی می‌آورد.

ساعت سیکو، تنها یکی از نمایندگی‌هایش بود و در طی چند سال توانست ۲۰ درصد از بازار ساعت را در دست بگیرد و بر همین اساس از سال ۱۳۵۴ طرح تولید ساعت دیواری را شروع کرد.

از طریق شرکت ‎ های مهندسی و بازرگانی پارس، پارس الکترونیک و رویال الکتریک، مسئولیت نمایندگی کمپانی‌های خارجی و توزیع محصولات شرکت‌های صنعتی خود را در ایران انجام می‌داد و شرکت بازرگانی تهران الکتریک، در سال ۱۳۴۷ با سرمایه اولیه ۱۵۰ میلیون ریال ایجاد شد و در اواسط دهه پنجاه به ۹۰۰ میلیون ریال رسید.

او از طریق همین شرکت تا سال ۱۳۵۸ بخش عمده‌ای از فعالیت‌های وارداتی خود را در زمینه کالاهای برقی و اداری انجام می‌داد. این شرکت در سال ۱۳۵۷ حدود ۴۰۰ کارمند و نمایندگی ۱۶ شرکت بزرگ و معتبر بین‌المللی که شامل «توشیبا»ی ژاپن به عنوان نمایندگی لوازم صوتی و تصویری، لوازم خانگی و اداری، لامپ، پزشکی و باتری، «آکائی و سان سوئی» ژاپن شامل لوازم صوتی، ساعت «سیکو»ی ژاپن، «جنرال الکتریک» آمریکا برای لوازم خانگی بزرگ، «کندی» ایتالیا شامل لباس شویی، «الیونی» ایتالیا برای لوازم اداری، «دووال» آلمان برای گرامافون را به عهده داشت.

در فاصله سال‌های ۱۳۴۱ تا ۱۳۵۷، فعالیت صنعتی او در زمینه کالاهای مصرفی بادوام خصوصاً لوازم خانگی مثل تلویزیون، لامپ، پلوپز، پنکه، آبمیوه گیری، باطری، کاشی، فرش و یخچال بود.

او تا سال ۱۳۵۲ که قیمت هر بشکه نفت کمتر از دو دلار بود، شش شرکت بزرگ صنعتی با حدود چهار هزار پرسنل تأسیس کرد و مشارکت با شرکت‌های معتبر بین‌المللی و بانک‌های تخصصی داخلی برای استفاده از دانش فنی و اعتبار آن‌ها، ویژگی سرمایه‌گذاری او در صنعت آن زمان بود.

این تاجر یزدی که از سال ۱۳۴۱ تا ۱۳۵۶ یعنی از ۳۸ تا ۵۳ سالگی با مشارکت سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی به تأسیس کارخانه‌هایی اقدام کرده بود و در ۱۵ سال فعالیت خود در این زمینه توانست مدیریت و مالکیت کارخانه‌های متعددی مانند  پارس‌الکتریک، باتری پارس، پارس توشیبا و لوازم خانگی پارس را به کارکنان ایرانی منتقل کند.

او البته شرکت خانوادگی برخوردار را که یکی از بنگاه‌های خانوادگی بازمانده از پدرش «محمد حسین برخوردار» بود، از سال ۱۳۳۶ تا سال ۱۳۵۷ به صورت مستقل اداره می‌کرد که سه نسل گذشته او در سنوات ۱۲۸۰ تا ۱۳۵۷ در این شرکت به عنوان یک مؤسسه اقتصادی فعالیت داشتند.

زندگی خصوصی حاجی برخودار یزدی

وارد زندگی خصوصی و رفتار  محمد تقی برخوردار در عرصه خانوادگی که می‌شویم، باز هم او را متفاوت می‌بینیم به طوری که تیپ شخصیتی او از بسیاری از فعالان اقتصادی متمایز بود چرا که هر چند او در فاصله ۱۸ تا ۳۳ سالگی از سال ۱۳۲۱ تا ۱۳۳۶ و به مدت ۱۵ سال در تهران تجارت و در همان جا ازدواج نیز کرده بود اما در تمام سال‌هایی که جوانی مجرد و صاحب سرمایه فراوان بود، هیچ گزارش غیر اخلاقی درباره رفتار او ندادند.

او ازدواجی بر خلاف سنت‌های اجتماعی آن زمان داشت و همسرش قبلاً ازدواج کرده و دارای یک فرزند بود که با وی ازدواج کرد و هر چند که خود صاحب دو دختر و یک پسر بود اما روابط احترام‌آمیزی با دختر خوانده‌اش داشت و همین مسئله بیانگر ظرفیت‌های انسانی این تاجر یزدی است.

محمد تقی مردی هوشمند، واقع گرا و حرفه‌ای بود و پشت درهای بسته نمی‌ماند بلکه با رویکرد درست نهادهای سیاست‌گذاری و تغییر سیاست به سمت بازار منطقه‌ای، گذار به سمت بازارهای خارجی را نیز امکان پذیر می ‎ کرد و میراث سه نسل را به همراه داشت که ۳۶ سال تجربه، همراه با تربیت نیرو و مدیران توانا، بهترین سرمایه او برای طی کردن این مسیر بودند.

او ایمانی قوی داشت و به امورات خیری نیز اهمیت زیادی می ‎ داد به طوری که مسجد برخوردار یکی از آثار بجامانده از این تاجر بزرگ یزدی است اما این مرد تاجرزاده و فهیم در مردادماه ۱۳۹۰ دیده از جهان فروبست.

برگرفته از؛ کتاب سرگذشت پنجاه کنشگر اقتصادی ایران