ابوالکریم بن علی اشکذری سراینده و دانشور قرن هشتم

ابوالکریم یا ابوبکر بن علی اشکذری سراینده و دانشور قرن هشتم است که بیشتر عمر او در نیمه دوم این قرن گذشته است اطلاعاتی از زندگی او در دست نیست دو اثر از او یادگار مانده است
۱- منتزه الابصار، کتاب اشعار سرایندگان مقدم پارسی گو است که در ۷۰ باب صورت موضوعی تدوین یافته است
۲- تحفه نصرتی، رساله ای در ترسیل و نامه نگاری است
ضمناً اشکذری در دیباچه منتزه الابصار از اثر دیگر خود با عنوان مجمع البحور و سکینه الجمهور نام برده که تاکنون نشانی از آن یافت نشده است ازفحوای کلام او  برمی آید که منتزه الابصار برگرفته از مجمع البحور و سکینه الجمهور است

اشکذری هر سه اثر خود را به نصرت الدین شاه یحیی مظفری اتحاف کرده است.

 تحفه نصرتی 

منشاتی است از ابوالکریم (ابوبکر )بن علی اشکذری که بنام سلطان شاهزاده یحیی ودر زمان تیمور ساخته ودر آن پاره ای از نامه ها ومنشورهای تاریخی هست مانند فتحنامه تبریز (۲۶۵)، این یکی دنباله همان دیوان قوام الدین محمد یزدی است.

چنانکه می بینیم آغاز: ارتقای غوارب صهوات رغایب بذریعه حمد بی عد صانعی متاتی شود که مقالید خزاین مرصعات کلام در قبضه درایت منشیان بدایع استعارات نهاد انجام افتاده : از حال آدم که ابو البشر است علی نبینا … خواهد رفت ومن الله الاعانه والتایید انه حمید مجید تمام شد دیوان مولانا قوام الدین محمد قدس سره همین یکی است که در آن دیباچه مانندی بررساله فقه حنفی مغیث الدین ابو الفتح ابراهیم سلطان آمده (۳۶۲ – ۳۸۶) پس ازین دیباچه ای است برفتحنامه صاحبقرانی (۳۹۶ – ۴۰۲) از همین مغیث الدین ابو الفتح در وقایع زمان پادشاهی تیمور گورکان که در شیراز در تاریخ ۸۲۰ (زاد خیرها – وصنف فی شیراز ) ( ص ۳۹۸) در یک مقدمه وسه مقاله از ابتدای تاریخ تا برسد بامیر طراغی وسپس شرح وقایع سلطنت گورکانی نوشته است در خود آن نام رساله ومولف آن هم دیده می شود (۳۹۹ – ۴۱۰)

یادداشت کتابت: بنام سلطان شاهزاده یحیی

متنزه الابصار

تالیف شده بنام:ابوالکریم بن علی اشکذری (ابوبکر بن علی ابی بکر اشکذری)

عنوان اصلی: متنزه الابصار

موضوع:ادب

وضعیت نسخه:ناقص الطرف

آغازنسخه:“ما احسن مطلع المقال / قد زین باسم ذوالجلال / قدیری که ضمایر اولی البلاغه اصداف درر اسالیب منظومات ساختن نوجی از …”

انجام (پایان)نسخه:“… چو تاج مهر تو دیدم که بود بر سر خود / در آن ولا سر من آرزوی پای تو کرد / کنون زدامن گل می گشاید این معنی / از آن بهار گلستان خویش جای تو کرد”

کاتب ( خوشنویس) : علی دامغانی

تاریخ کتابت: سال ‎۸۲۲ ‎دوشنبه بیست شعبان- قرن ‎۹ هجری قمری

نوع خط:متن: نستعلیق کهن

تعداد سطرها:متن: ‎۷۰برگ ؛ ۱۴- ‎۱۵

نوع جلد:تیماج سیاه سوخت مجدول حلقوی

یادداشت(های) نسخه:

‎۱. رساله ای متوسط و منظوم در توصیف و توضیح اشیاء و مفاهیم که با استفاده از اشعار شعرای قدیم در ‎۷۰ باب تدوین شده نام شعرا در متن نیت ولی در هامش صفحات با خط قرمز آمده است، گاهی اوقات نیز شعرهایی از مولف با عنوان و لجامعه تفهده الله” و “له رحمه الله” آمده است، این کتاب بنام نقره الدین شاه یحیی معنون شده است

‎۲. مجموعه ‎۲۹۶۰ (برگ۳- ‎۷۳)

۳. ‎۲۱ برگ از چند نقطه میانه سفید مانده و ناقص است، کتیبه مستطیل لاجوردی و زر کوچک روی برگ اول با عبارت “بسمه الله تیمنا بذکره” عناوین متن و هامش شنگرف ، صفحات مجدول آبی

شرح ضمایم:

باب ‎۱:فی التوحید و التمجید و التزیه و المناجات. باب‎۲:فی نعت سیدالمرسلین. باب‎۳-فی القسمیات. باب‎۴-فی المواعظ و النصائح. ‎۵-فی العدل و الظلم. ‎۶-فی العقل و اتباعه و تدبیر العقلاء و مصاحبهم. ‎۷-فی آثار اللطیف و العنف. ‎۸-فی علوالهم هوالتعفف عن رسول اللئام. ‎۹-فی العزله والقناعه. ‎۱۰- فی المدمه الهواء و الطمع و طول الامل. ‎۱۱-فی زوال نعیم الدنیا و نظر الاعتبار. ‎۱۲-فی السخاء و البخل. ‎۱۳-فی الاحتزاز عن صحبته العوام و الاشرار و التحرسص علی تحصیل الادب. ‎۱۴-فی الصموت و کثره الکلام مالتانی و العجله و الصبر و الحلم. ‎۱۵-فی ان ما فان لا یدرکو رعایه الحزم و… ‎۱۶-فی التدبیر و المداراه بحسب الامکان و ان الصلی خیر و قبول المعذره و المشاوره مع الکبراء. ‎۱۷-فی انتهاز الفرص و ان الملک لا یصلح للشرکه و رجوع النصب الی اهله بحسب کفایتهم مدرجا. ‎۱۸-فی وضع الاشیاء موضعها و رعایه خیرالامور و عدم الغرور. ‎۱۹-فی الاعتداد بالحسب لا بالنسب و التفرد بنفسه. ‎۲۰-فی اثبات و التزلزل و مذمه الکذب. ‎۲۱- فی ان الزمان مکاف بالطبع و الاغماض عن رویه العیب. ‎۲۲-فی المکافاه بالضد و ان الاخلاصیصیر بالاختصاص و عدم الوفاءو المروه. ‎۲۳-فی النباوه بین الاشیاء و الاعتدادبالمعنی لا بالصوره. ‎۲۴-فی عدم الاعتماد علی التملق و ان الظفر بالمرام یهون […] و ال‌آلام. ‎۲۵-فی الاعتذار و الاستعطاف. ‎۲۶-فی المنه و تمهید حقاره الهدایا. ‎۲۷-فی العباده و الاستدعاء. ‎۲۸-فی تربیته اللئیم و ان الاصللا نمطی. ‎۲۹-فی الشکار و انقلاب الزمان و جور اللئام علی الکلام. ‎۳۰-فی ان القید و الحبس لا ینقص من قدر الرجل. ‎۳۱-فی ان المجد لا بالجد اون الاحتراز عن… لا ینفع قیمه الاشیاء… ‎۳۲-فی التقدیم و التفوق من غیر استحقاق و ان الراحه للاراذل و المشقه لاهل الکمال. ‎۳۳-فی ظهور الادنی عند حقاره الاعلی وان الکمال لا یحصل الا بالتدرج. ‎۳۴-فی ظهور الاشیاء التی لا یحتاج الی دلیل و الوقوف بین الخوف و الرجاء. ‎۳۵-فی حفظ الاشرار و تفویض الاختیار. ‎۳۶-فی الخضاب و الشیب و ان الحزینه لا باللباس. ‎۳۷-فی صغه الکلام نظما و نثرا ورحا و ذما. ‎۳۸-فی صفه الفائنالشعریه و الجریه. ‎۳۹-فی صفه القلم و الرواه مدحا و ذما. ‎۴۰-فی النساء عصمتهن. ‎۴۱-فی المدائح. ‎۴۲-فی التهانی. ‎۴۳-فی المراثی. ‎۴۴-فی التسلی عن الشئ بالشئ. ‎۴۵-فی العشق. ‎۴۶-فی البکاء و الضحک. ‎۴۷-فی الاشتیاق و الفراق و التودیع. ‎۴۸-فی الاقامه و السغر. ‎۴۹- فیما یصلح للمکاتباتو الاجوبه. ‎۵۰-فی صفه الحسن و الاعضاء. ‎۵۱-فی حظ الخد و الذوائب و الاصداع و الخال. ‎۵۲-فی التقبیل و العاشره و الغنج و الدلال و ازاله البکاره. ‎۵۳-فی االخمر و الساقی مدحا و ذما. ‎۵۴-فی صفه الرابع و النسائم و الورد و الریاحین و الازهار. ‎۵۵-فی صفه الصیف و حرارته. ‎۵۶-فی الخریف و الفواکه. ‎۵۷-و الشتاءو البردو السحاب و الثلج. ‎۵۸-فی الابنیه و اهمارات. ‎۵۹-فی القلاع و الحصون… والجبال و المغاوز والطرف. ‎۶۰-فی صفه السیف و الاسلحه و عتادها و صفه الحرب. ‎۶۱- فی صفه الفرس و المرکب و سرعته سیرهن مدحا و ذما. ‎۶۲- فی صفه اللئالی. ‎۶۳-فی صفه الشمس و الهلال و القمر و طلوعها و غروبها. ‎۶۴-فی صفه النار و شررها. ‎۶۵-فی صفه الشمع و البرق. ‎۶۶-فی صفه الم‌آء و الحمام و الاستحمام و الحلق. ‎۶۷- فی صفه الفصد و الفصاد. ‎۶۸-فی الرمد و وجع الرجل و الصلح و فقد الانسان و صفرتها. ‎۶۹- فی الجرب  و النفطه. ‎۷۰-فی العمیات.

چند برگ از نسخه خطی متنزه الابصار

 گرد آورنده :حسین دهقانی

منابع:

اشکذری تحفه نصرتی صفحه ۳۵ ب۳۷ب

اشکذری منتزه الابصار برگ سه رو

دری از دریای متون(۸) دکتر بهروز ایمانی

سامانه کتابخانه های دانشگاه تهران

سامانه کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی