چگونه اخبار جعلی را تشخیص دهیم؟
تحلیل و درستی سنجی محتوای رسانه‌ای كه با آن مواجه می‌شویم، مسئولیت فرد فرد آحاد كاربران است؛ در این مطلب به برخی نكات و راهكارها اشاره می‌شود كه امكان كشف منابع معتبر را از میان كثیری از منابع گمراه‌کننده میسر و ممكن می‌كند.
این روزها وابستگی شدید خانواده‌ها، دوستان و همسالان به پیام‌های تصویرمحور به هنگامِ همرسانی محتوا در فیس‌بوک، واتس اپ، اسنپ چت، استوریِ اینستاگرام و امثال آن با تأکید بر الگوی ارتباطی مبتنی بر مِیم نگران‌کننده است.
با توجه به وضعیت حاکم بر فضای برخط که به‌واسطه ترکتازی تبهکاران و اوباشان دیجیتالی در حوزه نشر و بازنشر اطلاعات نادرست غیرعمدی و عمدی همچنین اخبار جعلی بسیار ناامن شده، مخاطب شبکه‌ای با حضور فزون‌تر در فضای مذکور و گروه‌ها مزبور که مقربانش در آن حاضرند، بیش‌ازپیش از میم‌ها تأثیر می‌پذیرد و این تأثیرپذیری احتمال انتقاد از محتوا را کاهش و امکان باورپذیری را افزایش می‌دهد که درنتیجه احتمال نقد اطلاعات و اخباری را که مطابق باورهای پیشین او است، کمتر می‌کند؛ لذا تأثیرپذیری از پیام سهل‌تر و درصد پذیرش اطلاعات نادرست و اخبار جعلی توسط وی افزایش می‌یابد.
فارغ از این‌که مواجهه با محتوا در کدام قالب اعم از مقاله، عکس یا فیلم انجام گیرد، اولین شاخص که نور حقیقت را بر اخبار جعلی می‌تاباند این است که محتوا، متوهمانه ارائه‌شده باشد؛ حتی اگر در بخش‌هایی از آن ردپای اطلاعات واقعی به چشم آید. اگر در فضای برخط، شخصی را تماشا می‌کنید که هنگام بیان دیدگاه خود درباره موضوعی خاص، اسنادی معتبر برای اثبات مدعایش ارائه نمی‌کند، نه‌تنها گفته‌هایش احتمالاً درست نیست بلکه فرض قریب به یقین نادرست است.
مخاطبان شبکه‌ای باید نسبت به رعایت نکات دستوری در نوشته‌ها حساسیت به خرج داده، به غلط‌های نگارشی واکنش نشان دهند و دقت کنند که: آیا در متن از علائم سجاوندی استفاده‌شده است؟ چراکه این‌ها نشانه‌هایی محسوب می‌شوند که در خصوص احتمال نامعتبر بودن منبع به‌طور صریح هشدار می‌دهند.
اخبار مشکوک به جعلی به‌طورمعمول عجولانه تولید می‌شوند؛ به بیانی دیگر برای تولیدکنندگان این اخبار، کوتاه شدن حداکثریِ زمانِ تولید بر کیفیت و قابلیت خوانایی متن اولی است.
البته منابع می‌توانند حاوی غلط‌های نگارشی باشند اما تجربه نشان‌داده که کمیت این قبیل اشکالات در منابع معتبر بسیار قلیل‌تر از منابع نامعتبر است.
به هر روی انجام یک بررسی سریع در گام اول می‌تواند کاربر را از خواندن بیشتر اخبار مشکوک به جعلی بازدارد؛ بررسی مواردی چون تارنما، نویسنده، تاریخ، محتواهای فرعی و … .
آنچه در ادامه ملاحظه می‌کنید فهرستی از پرسش‌هاست که پاسخشان می‌تواند در انجام هر چه‌بهتر این مسئولیت فردی به کار آید:
• آیا از تارنما اطلاعاتی در دست است؟ (اعم از مالک ، قدمت و …)
• آیا دامنه اینترنتی تارنما مشکوک است؟ (com.co، com.blog یا …)
• آیا پس از کلیک بر روی نام نویسنده، مقالات/ویدئوهایی دیگر از وی قابل‌مشاهده است؟
• تاریخ را بررسی کنید. مطلب در چه زمانی منتشرشده؟ بدیهی است که همرسانی اخبار قدیمی، رد و نشانی از به‌روز بودن تارنما به همراه ندارد.
• آیا مطلب دارای تصاویر است؟ آیا از عکس‌های عمومیِ موجود استفاده‌شده یا اختصاصیِ مرتبط؟
یافتن پاسخ پرسش‌های پیشین، برداشتن اولین گام در روند بررسی اعتبار منبع است. در مرحله بعد باید پیوندهای داخلی و خارجی را که در شرح و بسط مقاله یا ویدئو بدان‌ها استناد شده، دنبال کرد و از این‌که پیوندها واقعی بوده، کاربر را به صفحات مجاز و مورد ادعا در محتوا هدایت می‌کند؛ اطمینان حاصل کرد. دراین‌بین باید نسبت به منابعی که ارجاعاتشان به دانشنامه‌های برخط مبتنی بر وب است با حساسیت و سختگیری مواجه شد؛ چراکه ویژگی این دانشنامه‌ها، متن‌باز بودن آن‌هاست؛ لذا هرکس که به اینترنت و وب دسترسی دارد می‌تواند به سهولت متن را به اطلاعات غلط تغییر دهد یا با آن هدف ویرایشش کند.
آیا می‌دانید اگر شماره تلفنی را که مشکوک به امکانی برای شیادی است در اینترنت جست‌وجو کنید به‌احتمال فراوان آن را درحالی‌که در یک تارنمای اعتبارآزمای کلاه‌برداری ثبت‌شده خواهید یافت؟ مشابه این امر درباره منابع واقعی نیز صادق است.
بررسی اعتبار مقالات و سنجش واقعی بودن ویدئوها باید از طریق تارنماهای معتبر راستی آزما انجام شود، که اقدامی سهل و ممتنع است؛ آن‌هم به نسبتِ یافتن رد و نشان منبع یک تصویر اینفوگرافیکی که دشوارتر به نظر می‌رسد.
از جمله تارنماهایی که بدین منظور توصیه می‌شود AllSides است که نه‌تنها اعتبار تارنماها را بررسی می‌کند بلکه به کاربر می‌گوید که تارنما دارای جهت‌گیری سیاسی است یا خیر و در مجموع ابزاری است بسیار مفید برای یافتن منبع در حوزه سیاست. دومین تارنما یعنی SiteJabber به کاربر این امکان را می‌دهد که دیدگاه‌های دیگران را درباره تارنماها ملاحظه کند. فارغ از این‌که بنا به ماهیت نظام نظردهی در فضای برخط، امکان نظردهیِ خلاف واقع وجود دارد؛ بهره‌مندی از این تارنما در مقام دومین منبع راستی‌آزما پس از AllSides به کاربران پیشنهاد می‌شود.
