امام علی بن محمد الهادی علیه السلام

امام علی بن محمد الهادی علیه السلام در نیمه ذی الحجه سال ۲۱۲ق نزدیک شهر مدینه در روستای صریا، چشم به دنیا گشود و در سوم ماه رجب سال ۲۵۴ق در سرّ من رأی (سامرا) توسط معتز عباسی به شهادت رسید. ایشان پس از پدر بزرگوارشان ۳۳ سال امامت شیعیان را بر عهده داشتند.

شناسنامه امام هادی علیه السلام

دهمین پیشوای شیعیان، حضرت امام علی بن محمد الهادی علیه السلام در نیمه ذیحجه، سال ۲۱۲ هجری در «صریا» متولد شد. نام مبارکش «علی»، کنیه اش «ابوالحسن»، و القابش: «نجیب»، «مرتضی»، «هادی»، «نقی»، «عالم»، «فقیه»، «امین»، «مؤتمن»، «طیب»، «متوکل» و «عسکری» می باشد و مشهورتر از همه «هادی» و «نقی» است.

پدر آن گرامی، پیشوای نهم، حضرت جواد علیه السلام و مادرش بانوی گرانقدر و با فضیلتی به نام «سمانه مغربیه» است که به «سیده ام الفضل» معروف بود.

اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر امام هادی علیه السلام

امام هادی علیه السلام بعد از شهادت پدربزرگوارش امام جوادعلیه السلام در سال ۲۲۰ ه .ق در سن شش سالگی به امامت رسید. در این مدت سی و سه سال امامتش با شش تن ازطاغوت های عباسی رو به رو بود:

۱ – معتصم عباسی، در بقیه حکومت او، حدود هفت سال.

۲ – واثق پسر معتصم، پنج سال و هفت ماه.

۳ – متوکل برادر واثق، چهارده سال.

۴ – منتصر پسر متوکل، شش ماه.

۵ – مستعین پسرعموی منتصر، شش سال و نه ماه.

۶ – معتز پسردیگر متوکل، حدود دو سال.

فضایل امام هادی علیه السلام

امام هادی علیه السلام از نظر نسب، پدری دارد چون امام جواد و خانواده ای چون اهل بیت و مادری که خود حضرت هادی درباره اش فرموده است: «عَارِفَهٌ بِحَقّی وَ هِی مِنْ اهْلِ الْجَنَّهِ مَایقْرُبُها شَیطانٌ مُریدٌ وَلَاینَالُها کیدُ جَبّارٍ عَنِیدِ وَ هِی مَطْلُوَبهٌ بِعَینِ اللّهِ التی لَاتَنَامُ وَلَاتَتَخَّلَفُ امَّهاتِ الْصَّدیقِینَ وَالصّالِحِینَ.» مادر من عارف به حق من است! او از اهل بهشت است؛ زیرا کسی که عارف به حق امام باشد و او را شناخته باشد، باید چندین درجه ایمان را دارا باشد. باید مخلص باشد تا شیطان نتواند در او نفوذ کند. باید مقام لقاء الله داشته باشد، تا در حفظ خداوند باشد. باید صدیقه باشد تا مادر صدیق باشد.

از نظر حسب و فضایل و علم ایشان، بهتر است از زبان خود حضرت نقل کنیم. یحیی ابن اکثم از حضرت هادی از معنای این آیه شریفه: « وَ لَوْ أَنَّ ما فِی الْأَرْضِ مِنْ شَجَرَهٍ أَقْلامٌ وَ الْبَحْرُ یَمُدُّهُ مِنْ بَعْدِهِ سَبْعَهُ أَبْحُرٍ ما نَفِدَتْ کَلِماتُ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ عَزیزٌ حَکیم؛اگر آنچه درخت در زمین است قلم شود و دریا مرکب شود و هفت مرتبه دریا به وجود آید، کلمات خداوند تمام شدنی نیست.» پرسید که: مراد از کلمات الله چیست؟ حضرت هادی فرمودند:«نَحْنُ کلِمَاتُ اللّه الَّتی لَاتُدْرَک فَضَائِلُنَا وَلَاتُسْتَقْصَی؛ ماییم کلمات خداوندی، که فضایل آنان درک شدنی و تمام شدنی نیست»

سیره هدایتی و تبلیغی امام هادی علیه السلام

هدایت در کتب لغت دو معنای «ارائه طریق » و «رساندن به مقصد و مطلوب» را در بردارد. و معمولاً در ارائه راه مطلوب و مثبت به کار می رود.

در فرهنگ قرآن و عترت هدایت و هادی، بار مفهومی و معنایی بسیار عمیق تر از رهنمای جغرافیایی دارد. شناخت راه، شناخت مقصد، شناخت امت و کاروانیان همراه، شناخت موانع و مشکلات مسیر، شناخت دزد ها و گردنه ها، ایجاد انگیزه برای حرکت، دمیدن روح استقامت در رهروان، حفظ اتحاد و هماهنگی کاروان، حمایت و حفاظت از جان و مال و حقوق کاروانیان وظیفه دلیل و رهنمای کاروان و بخشی از مفهوم «هادی» در فرهنگ اسلامی است.

امام هادی، حضرت علی بن محمد النقی و معروف به ابن الرضا(ع) خورشید نورافشانی بود که از سالهای ۲۲۰ق تا سال ۲۵۴ رسالت رهبری و هدایت امت بزرگ اسلامی را بر دوش داشت و حدود سی و چهار سال ناخدای کشتی اسلام در میان امواج وحشتناک عصر عباسی بود.

آن بزرگوار در تاریک ترین روزگار سلطه اشرار به زندگی بشریت نور و گرمی بخشید و در دشوارترین شرایط فرزندان پیامبر و قرآن را حمایت و سرپرستی کرد.

امام هادی علیه السلام و ترویج فرهنگ امامت

با توجه به آگاهی و شناختی که پیشوای دهم علیه السلام از اوضاع و احوال دوران خود و همچنین دوران فرزندش امام عسگری علیه السلام داشت و می دید روز به روز جو فشار و اختناق، شدیدتر و حساسیت دستگاه خلافت نسبت به امامان شیعه بیشتر می گردد و همین امر در آینده نزدیک تاریخ امامت را در آستانه تحولی جدید و بی سابقه – یعنی غیبت امام(ع) از انظار – قرار می دهد، یکی از محورهای کاری خود را آماده ساختن اذهان شیعیان نسبت به غیبت نوه بزرگوارش حضرت مهدی(ع) قرار داد.

فعالیتهای امام(ع) در این زمینه در شعاعی محدود و با نهایت دقت و احتیاج صورت می گرفت و سعی حضرت بر این بود که هیچ مشخصه ای از حضرت مهدی(ع) – حتی نام او – برای مردم بازگو نشود تا مبادا به گوش حکمرانان عباسی برسد.

امام هادی علیه السلام و مبارزه با انحرافات

از آن رو که مسئولیت هدایت جامعه پس از نبی اکرم صلی الله علیه و آله به عهده ائمه طاهرین علیهم السلام است و تبیین معارف اصیل و ناب اسلامی را آنان به عهده دارند و ایشان اند که باید عقیده و فکر مردم را از انحرافات باز دارند، آن بزرگواران هر یک طبق شرائط ویژه حاکم بر دوران امامت خویش، این امر مهم را به بهترین شیوه به انجام رسانیدند. امامان ما هر یک کم و بیش در زمان امامت خویش با انحرافات فکری و عقیدتی درگیر بودند. امام هادی علیه السلام نیز از این امر، مستثنا نبودند. در دوران امامت امام دهم علیه السلام بعضی انحرافات عقیدتی مطرح بود که ریشه در دورانهای قبل داشت؛ ولی به هر حال، از آنجا که جامعه مسلمانان و به خصوص شیعه در زمان امام دهم علیه السلام دچار بعضی از این مشکلات بود، امام به مناسبتهایی با این انحرافات برخورد می کرد و با اعلام موضع خویش، نظر حق و صائب را بیان می نمود و مردم را از باورهای ناصحیح و غلط بازمی داشت.

سیره اخلاقی و تربیتی امام هادی علیه السلام

پیشوایان معصوم علیهم السلام انسانهای کامل و برگزیده ای هستند که به عنوان الگوهای رفتاری و مشعلهای فروزان هدایت جامعه بشری از سوی خدا تعیین شده اند. گفتار و رفتار و خوی و منش آنان ترسیم «حیات طیبه» انسانی و وجودشان تبلور تمامی ارزشهای الهی است.

بدون شک، ارتباط با چنین چهره هایی و پیروی از دستورها و رفتارشان، تنها راه دستیابی به کمال انسانیت و سعادت دو جهان است.

پیشوای دهم علیه السلام یکی از پیشتازان دانش و تقوا و کمال است که وجودش مظهر فضائل اخلاقی و کمالات نفسانی و الگوی حق جویان و ستم ستیزان است.

امام هادی پیوسته تحت نظر حکومت های جور بود و سعی می شد آن حضرت با پایگاههای مردمی و افراد جامعه تماس نداشته باشد، با این حال آن مقدار از فضائل اخلاقی که از او بروز کرده، دانشمندان و شرح حال نویسان و حتی دشمنان اهل بیت علیهم السلام را به تحسین و تمجید آن وجود الهی واداشته است.

جرعه هایی از کلام نورانی امام هادی علیه السلام

لَمْ یَزَلِ اللهَ وَحْدَهُ لاشَیءَ مَعَهُ ثُمَّ خَلَقَ الاَشیاءَ بَدیعاً و اختارَ لِنَفْسِهِ اَحْسَنَ الاَسماءِ؛

خداوند از ازل تنها بود و چیزی با او نبود. سپس اشیا را به صورت نو ظهور آفرید و برای خودش بهترین نام ها را برگزید.

التواضع اَن تعطی الناس ما تُحِبُّ ان تُعطاهُ؛

فروتنی آن است که با مردم چنان رفتار کنی که دوست داری با تو چنان باشند.

شاگردان و یاران امام هادی علیه السلام

شناسایی و جذب افراد مستعد و آماده و ترتبیت آنان بر اساس تربیتهای اسلامی و مجهز ساخن آنان به انواع علوم مورد نیاز جامعه از رسالتهای مهم امامان علیهم السلام بود و محدودیتهای اعمال شده از سوی حکومتهای وقت هر چند انجام این رسالت را در حد مطلوب با مشکلاتی مواجه ساخت و بسیاری از افراد را از دستیابی به این سرچشمه های زلال دانش و معرفت و بهره گیری از آن محروم کرد، ولی موجب تعطیل شدن آن نگشت. تشنگان حقیقت و شیفتگان امامت تحت پوششهای مختلف به محضر امامان علیه السلام می رسیدند و در حد ظرفیت و میوان معرفت خود از دریای بی کران دانش الهی آن بزرگواران سیراب می شدند.

بر اساس نوشته شیخ طوسی، تعداد دست پروردگان پیشوای دهم(ع) و کسانی که از آن حضرت در زمینه های مختلف علوم اسلامی روایت نقل کرده اند بالغ بر ۱۸۵ نفر می شود که در میان آنان چهره های برجتسه علمی و فقهی فراوانی که دارای تالیفات گوناگونی بودند دیده می شود.

کتاب­شناسی امام هادی علیه السلام

تحلیلی از دوران دهمین خورشید امامت امام هادی(ع)، سید محمد حسینی، علی رفیعی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، ۱۳۷۰ش، ۶۳۰ص.

صحیفه امام هادی(ع)، جواد قیومی اصفهانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۳۸۱ش، ۴۳۱ص.

چهارده نور پاک، عقیقی بخشایشی، ج۱۲، زندگی امام هادی(ع)، قم، انتشارات نویداسلام،۱۳۸۱، ۱۳۹ص.

تحلیلی از زندگانی امام هادی(ع)، باقر شریف قرشی، مشهد، کنگره جهانی حضرت رضا(ع)، ۱۳۷۱ش، ۵۲۸ص.

زندگانی دهمین پیشوای شیعه حضرت امام هادی(ع)، مرتضی مدرسی چهاردهی، تهران، انتشارات غدیر، ۱۳۵۲ش، ۲۵۰ص.

خورشید هدایت پیشوای دهم امام علی بن محمد الهادی(ع)، هیئت تحریریه موسسه در راه حق، قم، موسسه در راه حق، ۶۹ص.

hawzah.net