- با توجه به شیوع بالای کمبود ویتامین “D” در جامعه، قبل از ارائه مگادوز یا دوز پیشگیری (ماهی یک عدد مکمل ۵۰۰۰۰ واحدی)، اجرای دستورالعمل های موجود مکمل یاری ویتامین D ضروری است و اندازهگیری سطح سرمی ویتامین “D” فقط در مواردی که پزشک تشخیص داده است باید انجام شود.
- ویتامین D به عنوان ویتامین محلول در چربی دارای نقش های متعددی در بدن می باشد از جمله شرکت در متابولیسم کلسیم و فسفر در سلامت استخوان و تقویت سیستم ایمنی بدن در مقابل بیماری ها از جمله بیماری های تنفسی.
- کمبود ویتامین D در بروز بیماریهای غیرواگیر، از جمله سرطان، بیماریهای قلبی-عروقی، دیابت و بیماری های خودایمنی دیده شده است.
- از جمله راهکارهای پیشگیری و کنترل کمبود ریز مغذی ها درسیستم بهداشتی درمانی کشور: مکمل یاری ، غنی سازی مواد غذایی وآموزش و اصلاح الگوی غذایی جامعه است.
- ویتامین D را می توان از سه منبع دریافت کرد: تولید در داخل بدن از طریق قرار گرفتن در معرض نور مستقیم خورشید، مصرف مواد غذایی و نوشیدنی های حاوی ویتامین Dو مصرف مکمل.
- مقادیر مورد نیاز به ویتامین D برای هریک از گروه های سنی و فیزیولوژیک مطابق جدول شماره ۱ می باشد.
جدول۱: مقادیر مورد نیاز روزانه ویتامین Dبرحسب گروه سنی و فیزیولوژیک (منبع: Kraus 2017)
گروه سنی | واحد بین المللی در روز( Iu/d) |
نوزادان ۰تا ۶ ماه | ۴۰۰ |
نوزادان از ۶ ماه تا ۱ سال | ۴۰۰ |
کودکان ۱ تا ۳ سال | ۶۰۰ |
کودکان ۴ تا ۸ سال | ۶۰۰ |
کودکان از ۸ تا ۱۸سال | ۶۰۰ |
افراد ۱۹ تا سن ۷۰ سالگی | ۶۰۰ |
افراد ۷۱ساله و بیشتر( زنان) | ۶۰۰ |
افراد ۷۱ساله و بیشتر( مردان) | ۸۰۰ |
جدول۲: طبقه بندی کفایت ۲۵ دی هیدروکسی ویتامین D3 سرم (منبع: انجمن غدد درون ریز امریکا ۲۰۱۱)
طبقه بندی | ۲۵ دی هیدروکسی ویتامین D3(نانو گرم بر میلی لیتر ) |
کمبود(deficient) | < 20 |
ناکافی(insufficient) | ۲۱–۲۹ |
کافیsufficient)) | > 30 |
مسمومیت(Toxic) | > 100 |
با توجه به اینکه کمبود ویتامین D مطابق جدول شماره ۲ در حال حاضر از مشکلات شایع در کشور به شمار می رود. به طوری که شیوع کمبود ویتامین Dاز حدود ۲۴ درصد در کودکان ۲۳-۱۵ ماهه تا ۸۶ درصد در مادران باردار متغیر است و این کمبود در شهرها بیشتر از مناطق روستایی در همه گروه های سنی دیده می شود بنابراین برنامه مکمل یاری مطابق جدول شماره ۳ در حال اجرا در کشور می باشد:
جدول۳: برنامه کشوری مکمل یاری ویتامین D
نام مکمل | شکل دارو | گروه سنی | مقدار و روش دادن مکمل |
مولتی ویتامین یا ویتامین آ+د | قطره | شروع از روز ۳ تا ۵ تولد تا پایان ۲۴ ماهگی | روزانه یک سی سی قطره آ + د یا مولتی ویتامین معادل ۲۵ قطره در روز |
ویتامین D | پرل | نوجوانان سن مدرسه (۱۸-۱۲ سال) | در طی ۹ ماه از سال تحصیلی هرماه یک عدد قرص ژله ای ۵۰ هزار واحدی |
پرل | جوانان | ماهانه یک عدد قرص ژله ای ۵۰ هزار واحدی | |
پرل | میانسالان
|
ماهانه یک عدد قرص ژله ای ۵۰ هزار واحدی | |
پرل | سالمندان | ماهانه یک عدد قرص ژله ای ۵۰ هزار واحدی | |
پرل | مادران باردار | از شروع بارداری تا هنگام زایمان روزانه یک عدد قرص ژله ای ۱۰۰۰ واحدی | |
پرل | مادران شیرده | در ۶ ماهه اول شیردهی روزانه یک عدد قرص ژله ای ۱۰۰۰ واحدی | |
کلسیم/ کلسیم D | قرص | سالمندان | روزانه یک عدد قرص حاوی ۲۰۰ یا ۴۰۰ یا ۵۰۰ میلی گرم کلسیم و ۴۰۰ واحد بین المللی ویتامین D |
در مورد کودکان (۲ تا ۸ سال):در حال حاضر برنامه کشوری برای مکمل یاری آنها درنظر گرفته نشده است. با توجه به توصیه های کمیته کشوری پیشگیری و کنترل کمبود ویتامینD، به مادران آموزش داده شود که هر ۲ ماه یکبار یک عدد مکمل ۵۰ هزار واحدی ویتامین D تهیه و به کودک خود بدهند.
- مکمل های تجویز شده از طریق سیستم بهداشتی درمانی تامین کننده بخشی از نیازها می باشد و مابقی باید از طریق منابع غذایی حاوی کلسیم (شیر و لبنیات، انواع کلم، حبوبات و …) و ویتامین D (ماهی های چرب، لبنیات، زرده تخم مرغ و …) تامین شود.
- لازم به ذکر است بالاترین سطح دریافت قابل تحمل (Upper Limit) ویتامین Dبرحسب گروه سنی و فیزیولوژیک برای بزرگسالان روزانه ۴۰۰۰ واحد بین المللی و برای کلسیم نیز معادل ۲۵۰۰ میلی گرم در روز تعیین شده است. مصرف مقادیر بیشتر از ۰۰۰/۱۰ واحد بین المللی در روز در طولانی مدت می تواند موجب مسمومیت شود.
- مصرف همزمان مکمل ۵۰ هزار واحدی ویتامین D با قرص کلسیم D بدون اشکال بوده و در محدوده ایمن از نظر دریافت ویتامین D قرار دارد. مکمل کلسیم همراه یا بعد از غذا میل شود.
- برای پیشگیری از کمبود ویتامین “D” در زنان باردار، لازم است مطابق با دستورعمل مکمل یاری روزانه مادران باردار (۱۰۰۰ واحد روزانه)اقدام شود.
- با توجه به این که نوع تزریقی ویتامین “D”، زیست دسترسی خوبی ندارد لذا در سطح پیشگیری از کمبود این ویتامین، شکل تزریقی آن توصیه نمیشود.
علائم مسمومیت با ویتامین D:
در مسمومیت حاد با ویتامین D ، افزایش کلسیم خون (هایپرکلسمی[۱]) ایجاد می شود. مصرف با دوز بالا و طولانی مدت ویتامین D ممکن است باعث ایجاد سختی عروق (کلسیفیکاسیون جدار عروق) شود.
توجه: لازم است بیماران کبدی وکلیوی زیر نظرپزشک معالج مکمل های مورد نیاز به ویژه مکمل ویتامین D را مصرف کنند.
در صورت اقدام به مصرف نادرست و بیش از حد مجاز این ویتامین به صورت سهوی یا عمدی، بروز عوارضی مانند یبوست، ضعف، خستگی، خواب آلودگی، سردرد، کاهش اشتها، پرنوشی، خشکی دهان، طعم آهن در دهان، تهوع و از دست دادن اشتها، تکرر ادرار و کاهش وزن استفراغ نیز گزارش شده است .
مصرف مکمل ویتامین D در ارتباط با بیماری با ویروس کرونا (COVID -19):
در حال حاضر سازمان جهانی بهداشت هیچ گونه توصیه جدیدی مبنی بر مصرف مکمل ویتامین D به منظور پیشگیری از بیماری های تنفسی و ویروس کرونا (COVID -19)ارائه نکرده است . لذا برنامه مکمل یاری ویتامین D مطابق با دستورالعمل های موجود برای گروههای سنی مختلف باید اجرا شود و مواردی که با تشخیص پزشک دچار کمبود ویتامین D می باشند توسط پزشک معالج و با استفاده از پروتکل های درمانی انجام می شود.
راهکار درمانی کمبود ویتامین D :
برای بیماران با میزان سرمی ویتامینِD کمتر از ۱۰ نانوگرم در میلی لیتر(کمبود شدید ویتامینD )، روشهای معمول درمان با تجویز پزشک به شرح زیر می باشد:
- دوز ۵۰،۰۰۰ واحد بین المللی ویتامین D به صورت خوراکی یکبار در هفته برای بزرگسالان به مدت ۸ هفته و سپس مطابق برنامه کشوری، ماهانه یک عدد پرل ۵۰۰۰۰ واحدی ادامه یابد
- دوز ۵۰،۰۰۰ واحد بین المللی ویتامین ِD به صورت خوراکی یکبار در هفته برای نوجوانان سنین ۱۲ تا ۱۸ به مدت ۶ هفته و سپس مطابق برنامه کشوری، ماهانه یک عدد پرل ۵۰۰۰۰ واحدی ادامه یابد
هدف رساندن سطح ویتامین D (25 دی هیدروکسی ویتامین D3سرم) به بالاتر از ۳۰ نانوگرم در میلی لیتر می باشد.
منابع:
- World Health Organization (WHO), Coronavirus disease (COVID-19) advice for the public. Available on: https://www. WHO. Int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public. Feb 2020
- World Health Organization (WHO), Coronavirus disease (COVID-2019) situation reports. Available on: https://www. WHO. Int/docs/default-source/coronaviruse/situation-reports/20200221-sitrep-32-covid-19. Feb 2020
- Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO), Coronavirus disease (COVID-19) outbreak. Available on: http://www. FAO. Org/2019-ncov/en/. Feb 2020
- Holick MF et al. Evaluation, treatment, and preventon of vitamin D deficiency: an Endocrine Society clinical practice guideline. J Clin Endocrinol Metab 2011; 96:1911-30. Copyright ©۲۰۱۹ American Associa7on of Clinical Endocrinologists
- Kathleen Mahan, Raymond, Janice. Kraus’s food & the nutrition care process. 14th Ed. Missouri: Elsevier. 2017
- Ross AC, Calallero B, Cousins RJ, Tucker KL, Ziegler TR, editors. Modern Nutrition in Health and Disease. 11th ed. Baltimore, MD: Lippincott Williams & Wilkins. 2014
- دستورعمل کشوری مکمل یاری با مگادوز ویتامین “د” مورخ ۲۲/۶/۱۳۹۶ به شماره نامه ۱۰۱۹۵/د۳۱۱٫ دفتر بهبود تغذیه جامعه. معاونت بهداشت. وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی.
[۱] Hypercalcemia
باتشکر از مرکز بهداشت شهرستان اشکذر