افغان هایی که به رهبری محمود افغان در سال ۱۱۳۴ ه.ق(۱۱۰۰ شمسی) به ایران حمله کردند، از طایفه غلزایی بودند و در شهر قندهار سکونت داشتند. آنان از راه کویر وارد اصفهان که پایتخت شاهان صفویه بود شدند.
آنها بعد از اینکه کرمان را به تصرف خود درآوردند، از طریق یزد به اصفهان حمله نمودند، شواهد تاریخی گواه آن است در مسیر خود به اشکذر هم آمدند.
روایت افسانه گونه از ورود افغانهابه اشکذر است که در هفتمین شماره فصلمنامه پیک نصر اشکذر (بهار ۱۳۸۱) از زبان حاج محمد خسروی کهنسالترین فرد آنروزهای اشکذر نقل شده است ، هر چند دور از ذهن است ولی عینا آورده می شود،
«این طور که شنیده ام زمان شاه سلطان حسین افغان ها آمده بودند شهرها را گرفته بودند: به اشکذر هم آمده بودند. مردم همه رفته بودند داخل قلعه و در را بسته بودند. افغان ها شروع به کندن کار «کانال» می کنند تا بتوانند داخل قلعه شوند. می گفتند :زنی مشغول پوست کندن جو بوده تا آش درست کند ناگهان متوجه می شود که چینه قلعه تکانی خورد. می فهمد که افغان ها کانال کنده اند. می گوید یا حضرت عباس (ع) خودت به فریاد برس. ناگاه مرد اسب سواری را می بینند که روی کنگره قلعه به تاخت در حرکت است. آنها فهمیده بودند که این آدم عادی نیست و یک معجزه است. می ترسند و پا به فرار می گذارند و دیگ های برنج شان را جا می گذارند این دیگ ها هنوز هست و به دیگ های افغانی «اوغونی» معروف است.»
مرحوم جعفرشمس الدینی صفحه ۵۱ کتاب زارچ شهری بر کرانه کویر اشاره ای دارد به عبورافغانها از زارچ که دوهه پیش از اشکذر جدا شد،
« در کشتخوان کویر دره (کفیر دره زارچ ) نزدیک گنبدی کوچه حیدراباد آب انباری بود معروف به آب انبار خون که می گفتند در زمان هجوم افغانان به یزد شخصی از اهالی زارچ راه نیز درین آب انبار کشته بودند که در به آب انبار خون نامیده شده است»
می توان نتیجه گرفت سیصد سال پیش سربازان محمود افغان سه راهشان از یزد به اصفهان از اشکذر که در مسیرشان بوده است عبور کرده اند مردم که از قبل خبر هجوم افغانها را شنیده بودند به قلعه اشکذر که دارای حصارهای بلند است پناه می برند، افغانها در اشکذر توقف نمی کنند و یا مدت کوتاهی در اشکذر اتراق می کنند بجز قتلی که در زارچ انجام دادند هیچ گونه شواهدی مبنی بر قتل و عام در اشکذر نیست افغانها بدون اینکه آسیب به مردم برساندند به سمت اصفهان حرکت می کنند.
وجود دیگهای اوغونی که یک عدد آن نیزهم اکنون در انبار حسینیه سفید توده اشکذر موجود می باشد برعکس باور عامه مردم ،دیگهایی که افغانها جا گذاشته اند نیست به احتمال قریب به یقین دیگ های افغانی «اوغونی» دیگهایی هستندکه در زمان حمله افغانه ساخنه شده اند مانند سماور قجری که مر بوط به زمان قاجار است
اشکذر خبر
